ارمان بخشی جهرمی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمان

صاحب نظران مختلف برای توسعه روستایی تعاریف متفاوتی ارائه نموده اند و لازمه رسیدن به آن را بکارگیری رهیافتهای توسعه ای مناسب و برنامه ریزی معقول، علمی و کاربردی اعلام داشته اند. تفاوت افراد فوق در شیوه های بکار گرفته شده، نظام برنامه ریزی، تفکر حاکم، پارادیم فکری و زاویه نگرش به مخاطبان است. برخی از برنامه ها و پروژه های مختلف توسعه روستایی موفق و برخی نا موفق بوده اند. پروژه های ناموفق گرچه اکثراٌ توسط کارشناسان و صاحب نظران تهیه شده اند، اما بهره بردارن و مخاطبان روستایی و عشایری (که اصلی ترین فاکتور این پروسه می باشند) نادیده و یا کمرنگ مورد توجه قرار گرفته اند که نهایتا منجر به ازبین رفتن نیروی انسانی، هزینه، وقت، اعتماد و ... شده است. بنابرین تجارب گذشته ثابت کرده است که بایستی از برنامه ریزی های تک بعدی، از بالا به پایین trickle down و فرمایشی جدا و به سمت شیوه های مشارکتی پیش رفت. گرچه پارادیمهای تحقیق در حال تکامل است و انواع آنها نیز با توجه به رشته های مختلف، متفاوت بوده و گاهی نیزبا یکدیگر تقابل دارند، ولی به صورت کلی در دو دسته پارادیم کمی و پارادیم کیفی قابل بحث می باشند. پارادیم کیفی، فرآیندی پژوهشی به منظور شناخت یک مسئله اجتماعی و یا انسانی است که بر پایه تصویری جامع از شرایط طبیعی و گفتار، گزارش ها، دیدگاه های مطلعین و مشاهدات کارشناسی استوار شده است . فعالیتهای آبخیزداری مطالعات جامعی را در برمیگیرد که یکی از آنها مطالعه اقتصادی-اجتماعی است . در یک اکوسیستم پیچیده حوزه آبخیز، انسان و به تبع آن مسائل اجتماعی، انسانی و فرهنگی نقشی اساس در آن داشته و می تواند به نحوی سایر پارامترها را تحت اشعاع قرار دهد. لذا ضروری است با دقت بیشتری مورد کنکاش قرارگیرد. با توجه به شرایط خاص مطالعات اقتصادی-اجتماعی در طرحهای آبخیزداری، اصول و معیارهایی از جمله مفهوم مشارکت، میزان مشارکت، شیوه مشارکت و... تعیین کننده بوده و نقش بسزایی در موفقیت آن دارند. یکی از شیوه های مقبول، علمی و موثر برای نیل به این مهم ابزار مشارکتی PRAاست. در این شیوه حوزه نشینان، روستاییان و بهره برداران خود فعالانه مسائل و مشکلات، راهکارها، نیازها، برنامه ها و ... را مطرح، اولویت بندی و سپس شیوه کار ارائه می دهند و نقش محقق ویا کارشناس تنها تسهیلگری است. به این طریق ضمن رسیدن به برنامه مد نظر، به مرور توانمند سازی و خود باوری در افراد افزایش می یابد.در این مقاله لزوم بکارگیری این روش، مفاهیم زیر بنایی و اصولیPRA و متداول ترین روشهای مورد استفاده مربوطه مورد اشاره قرار می گیرد تنها تسهیلگری است. به این طریق ضمن رسیدن به برنامه مد نظر، به مرور توانمند سازی و خود با وری در افراد

آبخیزداری، روشهای مشارکتی،PRA اقتصادی-اجتماعی، روش تحقیق