فاطمه زیرک جوانمرد - دانشجوی منابع طبیعی(مرتع و آبخیزداری) دانشگاه ارومیه

بررسیهای تار یخی نشان م یدهد ک ه حدود یک قرن قبل رودخانه ها ی ایران به مراتب بی شتر از امروز بوده است .مطالعات سد ساز ی در ایران از شش دهه شروع گرد یده و قبل از آنکه جمع یت کشور از س ی م یلی ون تجاوز کند , بدون استفاده از چاه و بدون استفاده از سدها , امورات کشاورز ی اداره م یشد و در همان نظر تو لی د گندم , کش ور خودکفا بوده است . با افز ایش جمع یت و به تبع آن افز ایش دام در مراتع , پوشش گ ی اهی از ب ین رفته است . جایگزینی تراکتور به جا ی گاوآهن خود عل تی مضاعف در مساعد نمودن فرسا یش خاک در آبخ یزها و تشد ید رواناب میباشد .قطع جنگلها و سایر دخالتهای انسان نظام آبخیزداری را در حوزه ها مختل نموده و روز به روز از تعداد چشمه های تغذ یه کننده رودخانه ها کاسته م یشود . رودخانه ه ایی که ط ی یک قرن قبل آب زلال روان ی داشتند , اکنون به رودخانه ها ی س یل آسا در بارندگ ی و خشک در سا یر فصول تبد یل شده اند . با ای ن تغ یی رات مهار آبه ای سطح ی مطرح شده و آبها یی که قبلا در اثر نفوذ در ز یر زم ین نگهدار ی و به تدر یج توسط چشمه ها آزاد م یشد , با ید در پشت سدها نگهدار یم .این سدها به لحاظ بهرهبردار ی دچار مشکل شدهاند به طور یکه پس از س ی سال سد سف ید رود به علت رسوب ز یاد عمر مفید خود را از دست داده است بطوریکه سد اسطور در بالادست آن احداث شد .در چهل سال پیش احداث سد مشکلات قابل ملاحظه ای نداشت و لی با گران شدن زم ین ها و احداث آباد یها در حواش ی رودخانه ها , اکنون ساختن سدها با مقاومتها ی اجتماعی شدید مواجه شده است , بطوریکه هزینه آزادسازی مخزن در بعضی از موارد از هز ینه احداث آن بیشتر م یشود . لذا ضرورت پیدا م یکند که ما جا یگزینی بر ای سد ساز ی به جهت استحصال آب داشته باش یم و این امر م یتواند با آبخ یزداری م یسر گردد .در این مقاله اثرات عمل یات آبخ ی زداری و سد ساز ی در بهرهبرداری از منابع آب و استحصال آب مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است.

آبخیزداری، سد، استحصال آب، مرتعف فرسایش خاک، رسوب، آبهای سطحی، حوزه