محمود محبوبی - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه مهندسی آبیاری و زهکشی پردیس ابوریحان دانشگ
علی اصغر منتظر - استادیارگروه مهندسی آبیاری و زهکشی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران

آبیاری قطره ای به عنوان یکی از شیوه های نوین آبیاری مطرح بوده که در آن آب مورد نیاز بجای اینکه برای سطح زیر کشت تامین گردد برای هر بوته یا درخت بطور جداگانه محاسبه و در اختیار قرار داده می شود . در این روش آبیاری، تلفات تبخ یر از سطح خاک به حداقل تقلیل یافته و تعرق توسط گیاه تقریبا تمامی آب مصرفی را شامل می شود. در طراح ی سیستم های قطره ای مقدارسطح سایه انداز که از معیارهای مهم در برآورد نیاز و برنامه ریزی آبیاری است، معمولا به صورت تجربی و بر اساس مراحل بلوغ درختان (کامل و یا جوان بودن ) تعیین گردیده و بر اساس آن نیاز آبی دوره حداکثر مصرف سیستم محاسبه می شود . بی شک اندازه گیری دقیق این پارامتر که خود تابعی از شاخص های گیاهی و به تعبیری حجم کانوپی درخت می باشد، برآورد دقیق تری از نیاز واقعی آبی و بهبود برنامه ریزی آبیاری بدست خواهد داد . این تحقیق با هدف تعی ین روابط تغییرات حجم کانوپی ( سطح واقعی سایه انداز ) درختان مرکبات با متغیرهای سن و محیط طوقه درخت و همچنین ارزیابی مقادیر برآوردی نیاز آبی بر اساس این روابط با مقادیر طراحی شده توسط مشاورین و مقادیر مصرف واقعی توسط بهره بر داران محلی در سیستم آبیاری قطره ای انجام گردید . بدین منظور تعداد 53 باغ از باغات مرکبات منطقه شرق استان مازندران که دارای سیستم آبیاری قطره ای می باشند انتخاب و مطالعه بر روی آنها انجام شد . ضمن اندازه گیری محیط طوقه درختان ، مساحت سطح سایه انداز برای هر درخت در طول ماههای پیک مصرف به روش ه ندسی مثلث بندی و همچنین دبی واقعی قطره چکانها اندازه گیری شد . با توجه به مقادیر اندازه گیری شده ، مناسب ترین روابط با ماکزیمم ضرایب رگرسیون بین مساحت سطح سایه انداز با محیط طوقه و سن درختان استخراج گردید . محاسبه مقادیر تبخیر و تعرق ماکزیمم با فرض پوشش گیاهی کامل بر اساس آمار شبکه ایستگاههای هواشناسی انتخابی منطقه و با استفاده از نرم افزارCropwatانجام گرفت . نتایج نشان داد که میزان آب واقعی داده شده در سیستم های قطره ای منطقه کمتر ار مقدار طراحی شده می باشد که از جمله مهمترین دلایل آن گرفتگی قطره چکانهاست . مقایسه مقادیر نیاز تعرقی درختان سنین مختلف برآورد شده با استفاده از روابط ارائه شده این تحقیق و مقادیر طراحی شده توسط مشاورین نشان داد که نیاز آ بیاری برآورد شده از روابط توصیه شده برای درختان مرکبات کوچکتر از 8 سال به مراتب کمتر از مقادیر طراحی و برای درختا ن بیش از 12 سال بیشتر از مقادیر طراحی است. کاربرد این روابط در تعیین نیاز و برنامه آبیاری از دقت بالاتری نسبت به مقادیر طراحی برخوردار بوده و علاوه بر مناسبت استفاده در مرحله طراحی سیستم های آبیاری قطره ای منطقه ، در برنامه ریزی آبیاری در دوران بهره برداری نیز قابل توصیه بوده و در استفاده بهینه از منابع محدود آبی کمک شایان توجهی خواهد نمود