محمود پیری - کارشناس ارشد مدیریت آبخیزداری سازمان جهاد کشاورزی استان یزد
محمدرضا دانائیان - کارشناس ارشد منابع آب، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور د

"از آسمان آبی به اندازه فرو فرستادیم و آن را در زمین جای دادیم و محققا برای نابود ساختن آن نیز قادریم." سوره مومنون آیه 18. چنانچه از این آیه استفاده می شود خداوند پوسته زمین را بگونه ای آفرید که چون باران فرد آید در آن نفود می کند و در زیر زمین انباشته می شود و به سفره های بزرگی از آب تبدیل میگردد لذا انسان باید این قانون حاکم بر ذخیره نزولات را پاس دارد و در تقویت و حفظ آن بکوشد. در این راستا استحصال آب و ذخیره آن در سفره های آب زیر زمینی با روش های مختلف صورت می پذیرد. یک روش برداشت از این سفره ها حفر قنوات است که از دیرباز در سرزمینهای خشک و بیابانی مرسوم و از پیشینه تاریخی بسیار بالایی برخوردار می باشد. در این روش آب تحت الارضی از طریق یک سلسله چاهها که به واسطه کانال زیر زمینی با شیب ملایم به یکدیگر متصل شده در نقطه ای به نام مظهر قنات در سطح زمین جاری میگردد. یکی از ایرادات عمده قنوات این است که در سالهای خشک از آبدهی آنها کاسته می شود و همچنین در مناطق کوهستانی که قنوات زهکش یکدیگر هستند، ذخیره آبی چندانی وجود ندارد. برایحل این مشکل می توان در بالا دست قنات سد زیر زمینی احداث و ذخیره قابل اعتمادی ایجاد نمود تا در فصول مختلف مورد استفاده قرار گیرد. همچنین با این روش می توان قنوات جدیدی بوجود آوردو برای برنامه ریزی استفاده بهینه از منابع آب زیر زمینی موجود بهره برداری نمود. در این مقاله سعی شده است یکی از نمونه های اجرا شده سد زیر زمینی در منطقه ده ملا بخش بهاباد یزد معرفی و نتایج اجرای آن مورد بحث قرار گیرد.

سد زیر زمینی ، سفره های آب زیر زمینی ، قنات