حمید حسینی مرندی - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان سیستان و بلوچستان

بررسی فرسایش پذیری وسیل خیزی حوضه های آبخیز از جمله مباحث مهم و اساسی برای اعمال مدیریت مناسب در حوضه ها می باشد. در هر واحد هیدرولوژیک ، دو رفتار یا پدیده مذکور، خود به عوامل و عناصر محتلفی وابسته بوده و بعبارتی برای شناخت دقیق تر آنها عوامل پایه و اساسی دیگر نیاز می باشد. یکی از عوامل اصلی و پایه ای در حوضه آبخیز، خصوصیات زمین شناسی آن می باشد. بنظر می رسد، سه خصوصیت سنگ شناسی (جنس سنگ)، ساختاری (تکتونیک) و نفوذپذیری (ضریب هیدرودینامیک) واحدها، می توانند برآنید نسبتا مناسبی از ویژگی های زمین شناسی هر حوضه آبخیز در ارتباط با سیل خیزی و فرسایش پذیری آن ارائه نمایند. تلفیق این اختصاصات با دیگر عوامل موثر طبیعی، نتایج و سیمای مناسبی برای ارزیابی سیل خیزی و فرسایش پذیری حوضه ها بدست خواهد داد. در این مقاله سعی شده است، ارتباط سه عامل سنگ شناسی، تکتونیک (تمرکز سیستم های شکستگی و گسل) و کیفیت نفوذپذیری واحدهای مختلف زمین شناسی (سنگی) با فرسایش پذیری و سیل خیزی حوضه آبخیز زیردان بصورت جداگانه و سپس توامان مورد بررسی قرار گیرد. حوضه آبخیز زیردان یکی از واحدهای هیدرولوژیک وضع آبخیز دریای عمان می باشد که در جنوب استان سیستان و بلوچستان واقع می شود. این حوضه به 18 زیر حوضه تقسیم گردیده که وسعت زیر حوضه های آن، بین 5185 تا 10262 هکتار متغیر است. 19 واحد سنگ شناسی در این حوضه مشخص گردیده که غالبا از نوع سنگ رسوبی می باشند. سنگ شناسی حوضه نشان میدهد که سنگهای رسوبی، سنگهای آذرین و رسوبی بصورت آمیخته و سنگهای آذرین، بترتیب 68/3، 29/5 و 2/2 درصد سطح حوضه را به خود اختصاص می دهند. اختصاصات هیدرودینامیکی و نفوذپذیری واحدهای هیدرولوژیک (زیر حوضه ها) نیز با توجه به عوامل سنگ شناسی، تکتونیک و ژئومورفولوژیک با توجه به عوامل سنگ شناسی ، نفوذپذیری و تکتونیک مورد ارزیابی قرار گرفته و در نتیه آن، اولویت بندی زیر حوضه های هیجده گانه آبخیز به لحاظ تقدم و تاخیر در شدت سیل خیزی و فرسایش پذیری، از دیدگاه زمین شناسی مشخص شده است. در یان بررسی زیر حوضه ها در سه گروه به لحاظ سیل خیزی و فرسایش پذیری تفکیک گردیده اند. همچنین این بررسیی نشان م یدهد که در حوضه آبخیز نه تنها سیل خیزترین بخشهای حوضه منطبق بر فرسایش پذیرترین بخشهای آن نمی باشند، بلکه زیر حوضه هایی که سیل خیزی بیشتری دارند، از فرسایش پذیری کمتری برخوردار هستند. این بررسی ناشن می دهد که بیش از 60 درصد سطح حوضه آبخیز دارای شدت سیل خیزی زیاد تا خیلی زیاد و بیش از 35 درصد سطح حوضه نیز دارای فرسایش پذیری زیاد تا خیلی زیاد می باشد ولی زیر حوضه هایی که این دو بخش را تشکیل می دهند، کمترین انطباق را بایکدیگر دارند.