برنامه ریزی آبیاری گندم با استفاده از نیاز آبی

رشد روز افزون جمعیت در کشور (از 10 میلیون نفر در سال 1300 به 85 میلیون نفر در سال 1395) و بهبود رفاه اجتماعی، باعث افزایش تقاضا برای تامین مواد غذایی شده است به طوری که در سند چشم انداز افق 1404 کشور، ایران نیازمند 190 میلیون تن مواد غذایی می باشد که لازم است از طریق کشت و کار تامین شود (کیانی، 1395). این مقدار تولید مواد غذایی، مستلزم وجود آب کافی برای آبیاری محصولات گوناگون می باشد. دو راه برای رسیدن به این هدف وجود دارد: 1- افزایش سطح زیر کشت و 2- استفاده بهینه از منابع آب موجود و افزایش تولید در واحد سطح. اگر چه در کشور امکان افزایش سطح زیرکشت برای افزایش تولید وجود دارد، اما منابع آبی متناسب با آن وجود ندارد؛ از این رو چاره ای جز ارتقا کارایی استفاده از واحد حجم آب نیست (علیزاده، 1372). استفاده بهینه از واحد حجم آب مستلزم دانستن منابع اتلاف آب در آبیاری محصولات گوناگون و جلوگیری از هدررفت آن است. عمده ترین منابع اتلاف آب در آبیاری مزارع، از دسترس خارج شدن آن از منطقه توسعه ریشه به صورت نفوذ عمقی و رواناب است که می توان با بکارگیری برنامه ریزی آبیاری مناسب از هدررفت آب در مزرعه جلوگیری کرد (علیزاده، 1378). از طرف دیگرگندم در تامین مواد غذایی کشور سهم ویژه ای دارد به طوری که نزدیک به 3/5 میلیون هکتار از مزارع کشور تحت کشت آن قرار دارد (آمارنامه کشاورزی، 1393). بنابراین استفاده بهینه از واحد حجم آب در آبیاری مزارع گندم، سبب صرفه جویی حجم قابل توجهی آب در کشور خواهد شد. گندم گیاهی است با نیاز آبی کم و نسبتا مقاوم به تنش آبی و معمولا به هر دو روش دیم و آبی کشت می شود. کشت این گیاه در خاک های غیر مسیله دار مشروط به آن که مدیریت مناسب از نظر نحوه کاشت، آبیاری، مبارزه با آفات و بیماری ها و مصرف کود به کار گرفته شود امکان پذیراست (وزیری، 1379). در صورت مدیریت مناسب گیاه گندم، بیشترین محصول را در خاک هایی باعمق کافی، بافت لومی و مواد آلی نسبتا بالا (یک تا دو درصد) دارد (کیانی، 1395). این گیاه عمدتا در پاییز کشت شده و در مناطقی که دارای زمستان سرد می باشند با شروع فصل سرما به خواب رفته و در اواخر اسفند یا اوایل بهار با افزایش درجه حرارت به رشد خود ادامه داده و پس از رسیدن دانه در اواخر بهار برداشت می شود. گیاه گندم دارای چهار مرحله رشد شامل مرحله استقرار، مرحله سبزینه (رویشی)، مرحله گلدهی و مرحله تشکیل دانه تا رسیدن است که مراحل مذکور نسبت به کمبود آب حساسیت های گوناگونی دارند. مرحله گلدهی بیشترین حساسیت را به تنش آبی و کمبود آب دارد (وزیری، 1379). در برخی از اراضی تحت کشت گندم در کشور در مرحله گلدهی مصادف با دوره کاهش بارش و افزایش تبخیر - تعرق گیاه به دلیل افزایش درجه حرارت است که بر مقدار این حساسیت می افزاید. در صورت کمبود آب در این مرحله از رشد، کاهش محصول بیشتری اتفاق افتاده و لازم است در برنامه ریزی آبیاری به آن توجه شود.