ارزیابی سیستم آبیاری قطره ای اجرا شده در نخیلات آبادان

استان خوزستان با سطح زیرکشت 37492 هکتار پس از استان سیستان و بلوچستان یکی از مناطق عمده خرماخیز کشور بوده که بر اساس آمار موجود با 2/15 درصد تولید خرمای کل کشور در رتبه دوم قرار گرفته است. عمده سطوح زیرکشت نخیلات در اراضی خرمشهر و آبادان متمرکز شده اند. طرح اولیه آبیاری نخیلات و میانه کاری های رایج آنها در باغات آبادان و خرمشهر (سال 1341) با استفاده از نهرهای جزر و مدی منشعب از رودخانه اروند و به روش غرقابی (اراضی کم ارتفاع) و نشتی (اراضی مرتفع تر) مد نظر بوده و انجام شده است. اما به دلیل کاهش دبی، افزایش آلاینده ها و پیشروی جبهه شور آب دریا از مصب رودخانه اروند، پس از جنگ تحمیلی این نهرها مسدود و طرح تامین آب این نخیلات از طریق انحراف و پمپاژ از رودخانه کارون و بهمنشیر انجام شده است. با بروز عوامل و مشکلات توزیع غیریکنواخت آب آبیاری از جمله شیب بسیار کم اراضی و کاهش کمیت و کیفیت (تداخل آب های سطحی و زیرسطحی و پیشروی آب شور دریا) آب آبیاری، نه تنها کشت میانه کاری (رایج) تقریبا به فراموشی سپرده شده، بلکه موجودیت خود نخیلات با مخاطره جدی مواجه گردیده است. از اینرو به صورت آزمایشی یک صد هکتار (ده باغ) از باغات نواحی عمرانی KO1، KO2 و KO3 به آبیاری میکرو (مینی بابلر) مجهز شده اند تا در صورت موفقیت، این سامانه در سطح چند هزار هکتار باغات نخیلات اجرا و توسعه یابد. با توجه به شرایط خاص آبی و خاکی اراضی (شوری آب و خاک، نیاز آبشویی، سطح ایستابی وغیره) نخیلات آبادان، این تحقیق برای ارزیابی فنی - مزرعه ای سامانه آبیاری میکرو اجرا شده در شرایط واقعی و با مشارکت باغداران و با هدف بررسی نقاط قوت و ضعف این سامانه انجام شد. بدین منظور اندازه گیری های مزرعه ای-آزمایشگاهی، ارزیابی تغییرات فشار و یکنواختی توزیع آب سامانه، سطح خیس شده توسط مینی بابلرها، نیاز آبی نخیلات، نفوذپذیری خاک، رطوبت خاک قبل و بعد از آبیاری در دو باغ (از ده باغ موجود بر اساس شرایط آبی خاکی، وسعت و ... ،) انجام شد. سپس با بررسی گزارشات مطالعات طراحی و اجرای سامانه ها، بازدید محلی، جمع آوری اطلاعات منطقه ای و آمار موجود، طرح روش آبیاری، نقاط قوت و ضعف (طراحی ، اجرا و بهره برداری) سامانه آبیاری میکرو اجرا شده تعیین شد. ارزیابی فنی سامانه میکرو بابلر اجرا شده نشان داد که اساسی ترین مشکل، برآورد بسیار کم سرعت نفوذ آب به خاک و انتخاب گسیلنده با دبی کم در طرح بوده است که در نتیجه به دلیل سرعت زیاد نفوذ عمودی، آب خروجی از سامانه بدون فرصت توزیع و گسترش جانبی رطوبت به صورت ستونی وارد عمق خاک شده و در چنین شرایطی محیط خیس شده با شعاع 15 الی 25 سانتی متری در اطراف هر میکرو بابلر ایجاد گردیده است. از اینرو امکان رسیدن مرزهای رطوبت جانبی میکرو بابلرهای با فواصل 5/1*5/1 متری وجود نداشت و نشان داد که این سامانه با آرایش موجود عملا توانایی تامین نیاز آبی نخل و نیاز آبشویی طبق کیفیت آب آبیاری و نیمرخ خاک را ندارد و توسعه این سامانه موجب اتلاف سرمایه ملی می شود. بر اساس تغییرات زمانی و مکانی مشخصات فنی و شیمیایی آب آبیاری، نیمرخ خاک تا عمق 120 سانتی متری و سطح ایستابی، پیشنهادات تکمیلی برای تجهیز نخیلات به سامانه زهکش زیرزمینی و سامانه آبیاری قطره ای جایگزین ارایه شد.واژه های کلیدی: نخل، آب و خاک شور، آبیاری میکرو، مدیریت آبیاری و کارآیی مصرف آب.