نادر سلامتی
علیرضا جعفرنژادی
جعفر حبیبی اصل
احمد نادری
عبدالعلی گیلانی
ایرج لک زاده
سیدمحمدجواد افضلی
مریم جوادزاده
غلام عباس مشرف قهفرخی
پیمان ورجاوند
محی الدین گوشه
آذرخش عزیزی
شکراله آبسالان

هدف اصلی از احداث شبکه های آبیاری، جلوگیری از تلفات آب در مسیرهای انتقال و توزیع و همچنین کنترل و بهینه کردن مصرف آب می باشد. قسمت قابل توجهی از تلفات آب در شبکه های آبیاری و زهکشی مربوط به بخش انتقال و توزیع می باشد. کانال های آبیاری به عنوان یکی از مهم ترین بخش های شبکه آبیاری و زهکشی نقش موثری در کاهش تلفات و بالا بردن راندمان انتقال و توزیع آب دارند. تلفات آب بیش تر به دلیل نفوذ آب در جدار کانال ها، نفوذ عمقی و تبخیر می باشد. در این تحقیق به منظور تعیین راندمان توزیع، از روش دبی ورودی- خروجی با استفاده از دستگاه مولینه و تقسیم بندی سطح مقطع جریان استفاده شد. به منظور تاثیر دادن ابعاد کانال و حجم آب انتقالی توسط کانال برای رسیدن به درک بهتر از میزان تلفات، از پارامتر درصد تلفات در متر طول کانال نسبت به دبی ورودی استفاده شد. تعداد 61 کانال آبیاری از درجات 3 و 4 و از جنس های بتنی، خاکی، بتنی– خاکی و خاکی- بتنی با اشکال ذوزنقه، مستطیلی، کانالت و نامنظم در شهرستان های امیدیه، اندیمشک، اهواز، گتوند، بهبهان، حمیدیه، دزفول، شوش، شوشتر، باوی، ماهشهر، رامشیر و شادگان مورد بررسی و ارزیابی قرارگرفتند. 37 عدد از این کانال ها از درجه 3 و 12 عدد دیگر درجه 4 بودند. همچنین تعداد 12 کانال توزیع تحت مدیریت زارع (کانال های درجه صفر) در شهرستان های باغملک، هندیجان، امیدیه، ماهشهر، رامشیر، بهبهان و رامهرمز نیز ارزیابی شدند. دامنه تغییرات راندمان توزیع در کانال های شبکه توزیع (کانال های درجات 3 و 4) (49 کانال) از 91/38 درصد در شهرستان رامشیر تا 69/99 درصد در شهرستان شوشتر در نوسان بود. دامنه مقدار تلفات در هر کیلومتر طول کانال های درجه 3 از 89/181 مترمکعب در روز در شهرستان باوی تا 61/22683 مترمکعب در روز در شهرستان رامشیر در نوسان بود. میانگین بازه های مورد بررسی، راندمان توزیع، مقدار تلفات در هر کیلومتر طول کانال و تلفات نسبت به دبی ورودی در هر کیلومتر در کانال های درجه 3 به ترتیب 2285 متر، 06/81 درصد، 33/2954 مترمکعب در روز و 10/19 درصد محاسبه شد. در کانال های درجه 4، دامنه تغییرات در شاخص تلفات نسبت به دبی ورودی در هر کیلومتر کانال از 35/0 درصد در شهرستان شوشتر تا 38/38 درصد در شهرستان شوش در نوسان بود. میانگین بازه های مورد بررسی، راندمان توزیع، مقدار تلفات در هر کیلومتر طول کانال و تلفات نسبت به دبی ورودی در هر کیلومتر درکانال های تحت مدیریت زارع به ترتیب 1423 متر، 51/69 درصد، 51/2556 مترمکعب در روز و 56/37 درصد محاسبه شد. دامنه تغییرات شاخص تلفات نسبت به دبی ورودی در هر کیلومتر کانالت ها از 35/0 درصد در شهرستان شوشتر تا 16/102 درصد در شهرستان رامشیر در نوسان بود. دامنه تغیییرات راندمان توزیع در کانال های با پوش خاکی از 88/46 درصد در شهرستان باغملک تا 25/89 درصد در شهرستان شوش در نوسان بود. برای جلوگیری از تلفات آب در کانال های آبیاری، بایستی مواردی از قبیل رشد علف های هرز در کانال ها، تجمع رسوب در کانال ها، تجمع زباله در کانال ها، ترک خوردگی پوشش کانال ها، خرد شدن یا جابجایی قطعات بتن در کانال ها، تخریب ناشی از کیفیت نامناسب مصالح استفاده شده، تخریب ناشی از مسایل اجرایی، تخریب ناشی از مسایل فرهنگی و اجتماعی، مسایل ناشی از بهره برداری و نگهداری را کنترل و رفع کرد. واژه های کلیدی: کانال های درجه3 و4، کانالت، تلفات نشت