حمید ملاحسینی
علیرضا مرجوی
محمود صلحی
مسعود تدین نژاد
مریم شیرانی نژاد
حسین شریفی
حمیدرضا ابراهیمی
نرگس مشگل گشا
محسن دهقانی
عبدالعلی امینی

تحقیق حاضر به سفارش سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان باهدف تعیین حد بحرانی عناصر غذایی (ماکرو و میکرو) در کشت خاکی خیار گلخانه ای در گلخانه ای با مساحت 1000 متر مربع واقع در شهرستان اصفهان در طی دوسال اجرا شد ابتدا از خاک 80 گلخانه تحت کشت خاکی خیار گلخانه ای با سطح حداقل 3000 مترمربع واقع در شهرستان های اصفهان، فلاورجان، شهرضا و دهاقان در طی سال های 92 و 93 نمونه برداری خاک انجام شد. 15 خاک با غلظت مختلف نیتروژن بر مبنای کربن آلی خاک، 18 خاک با غلظت مختلف فسفر ، 18 خاک با غلظت مختلف پتاسیم، 17 خاک با غلظت مختلف کلسیم، 19 خاک با غلظت مختلف منیزیم ،18 خاک با غلظت مختلف آهن، 20 خاک با غلظت مختلف منگنز، 22 خاک با غلظت مختلف روی ،20 خاک با غلظت مختلف مس و14 خاک با غلظت مختلف بور قابل جذب خاک از محدوده کم تا زیاد انتخاب شدند. دو تیمار شاهد(عدم مصرف عنصر مورد نظر) و کوددهی کامل همراه با عنصر مورد نظر در 6 تکرار در هر خاک اعمال گردید. ارزیابی نتایج شاخص های مرکزی ده عنصر غذایی نیتروژن بر مبنای کربن آلی، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، آهن، منگنز، روی، مس و بور قابل جذب بر اساس نمونه های خاک جمع آوری شده از گلخانه ها نشان داد که شاخص های مرکزی میانگین ، میانه و مد در آن ها به ترتیب 18/0 ،21/0 و 12/0 درصد ، 5/126 ، 1/118 و 5/75 میلی گرم بر کیلوگرم، 4/1064، 545 و 5/375 میلی گرم بر کیلوگرم، 4/47، 2/43 و 17/42 درصد، 2/18، 4/16 و 3/21درصد، 5/26، 5/16 و 1/9 میلی گرم بر کیلوگرم، 7/18، 7/17و 3/16میلی گرم بر کیلوگرم، 72/10، 64/10 و 18/11میلی گرم بر کیلوگرم، 93/5، 58/4 و 90/4 میلی گرم بر کیلوگرم و 8/2، 8/2و 3/1میلی گرم بر کیلوگرم می باشند. بر اساس واسنجی مقادیر ده عنصر غذایی نیتروژن بر مبنای کربن آلی، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم،آهن، منگنز، روی، مس و بور قابل جذب خاک در مقابل پاسخ گیاه خیار گلخانه ای با استفاده از روش تصویری کیت نلسون و نتایج همبستگی نقاط مذکور، امکان برآورد حد بحرانی عناصر فسفروآهن به علت همبستگی منفی داده ها نشد و نیاز به تحقیق بیشتری دارد ولی حد بحرانی عناصر نیتروژن بر مبنای کربن آلی خاک، پتاسیم،کلسیم، منیزیم، منگنز، روی و مس وبور قابل جذب خاک به ترتیب 18/0درصد،400 میلی گرم بر کیلوگرم، 42 و 15 درصد، 12، 4 ، 5/2 و2 میلی گرم بر کیلوگرم برآورد گردید. واسنجی نتایج تجزیه خاک به روش چشمی نشان داد که پاسخ عملکرد نسبی گیاه خیار گلخانه ای برای دستیابی به80 درصد حداکثر عملکرد نسبت به افزایش نیتروژن بر مبنای کربن آلی در محدوده مقادیر 17/0 تا 37/0 درصد، برای فسفروپتاسیم به ترتیب در محدوده غلظت های 3/29 تا 8/87 و350 تا 490 میلی گرم بر کیلوگرم، برای کلسیم ومنیزیم در محدوده غلظت های5/42 تا 8/43 و6/15 تا 1/42 درصد و برای آهن، منگنز، روی، مس و بور قابل جذب خاک به ترتیب در محدوده غلظت های 9/8 تا 2/16،8/4 تا 2/24، 34/2 تا 14/5، 56/1 تا 66/3 و 6/2 تا 3/4 میلی گرم بر کیلوگرم مثبت بودند. نهایتا با توجه به نتایج مذکور، حد بحرانی پیشنهادی فسفر به روش چشمی و قرار گرفتن آن در محدوده پیشنهادی ملکوتی و همکاران برای فسفر(25 تا 45 میلی گرم در کیلوگرم) و همچنین نزدیکی حد بحرانی پیشنهادی آهن به روش چشمی با حد بحرانی آهن در کشت خیار مزرعه ای(10 میلی گرم بر کیلوگرم)، می توان تا حصول تحقیقات بیشتر در این زمینه از حد بحرانی های مذکور به ترتیب برای فسفر و آهن در کشت خیار گلخانه ای استفاده نمود. برای سایرعناصر نظیر نیتروژن بر مبنای کربن آلی، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، منگنز، روی، مس و بور با توجه به نزدیکی حدود بحرانی برآورد شده در دو روش، می توان حد بحرانی های پیشنهادی این عناصررا برای خیار گلخانه ای استفاده نمود. لذا توصیه می شود برای حصول اطمینان از حد بحرانی بدست آمده درکشت های گلدانی این دستاورد درشرایط گلخانه دربستر خاک و بدون استفاده از گلدان واسنجی شود.واژه های کلیدی: حد بحرانی، عناصر غذایی، خاک، خیار گلخانه ای