فرزاد غیبی
شادی بصیری

از آنجایی که عصاره های گیاهی به عنوان جایگزین ترکیبات شیمیایی به طور وسیعی در صنایع دارویی، غذایی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرند، توسعه فناوری های عصاره گیری و راندمان استخراج این ترکیبات فعال از منابع گیاهی نیز یک ضرورت است. هدف این پروژه تولید محلول های قندی عملگرا با استفاده از استخراج مواد موثره دو گیاه آویشن و بابونه به روش اسمزی در حرارت پایین به منظور افزایش دسترسی به محتوای مواد موثره درگیاهان دارویی با حداقل آسیب های فرآیندی بود. به همین منظور برای تعیین بهترین شرایط فرآوری، تاثیر دما (در سه سطح 25، 35 و 45 درجه سانتی گراد)، غلظت محلول اسمزی (در سه سطح40، 50، 60 درصد) و نوع محلول اسمزی (سه نوع محلول قندی ساکارز، گلوکز و عسل) و زمان نمونه برداری (15، 30، 60، 90، 120، 180، 240 و 360 دقیقه) در میزان خروج مواد موثره از گیاه و ایجاد تغییر در مقدار pH و ضریب هدایت الکتریکی (EC) مطالعه شد. سپس تاثیر پیش تیمار بلانچینگ با آب گرم ( در چهار سطح زمانی: 30 ، 60، 120 و 180 ثانیه) و پیش تیمار فراصوت (در دو سطح پانزده و سی دقیقه مداوم) روی فرآیند اسمزی بررسی شد. همچنین مقدار ترکیبات مختلف موثره گیاه تازه و محلول اسمزی در نمونه های آویشن و بابونه بررسی شد. نتیجه نشان داد که استخراج ترکیبات موثره گیاه آویشن، و بابونه توسط فرایند اسمز بر EC و pH موثر بود. بیشترین EC در محلول با غلظت 40 درصد ساکارز و دمای 45 درجه سانتی گراد و کمترین آن مربوط به محلول اسمزی با غلظت 60 و دمای 45 درجه سانتی گراد بود. همچنین نتایج نشان داد که انجام فرایند بلانچینگ قبل از اسمز منجر به افزایش پارامتر های pH و EC گردید. زمان بلانچینگ 30 ثانیه بیشترین افزایش EC را داشت. مطالعه اثر پیش تیمار فرآصوت در این فرآیند نشان دهنده مقدارpH و EC بیشتر در نمونه های پیش فرآوری شده با 30 دقیقه فراصوت نسبت به 15 دقیقه می باشد. مقایسه نتایج کروماتوگرافی نمونه های شاهد و نمونه عصاره استخراج اسمزی گیاه آویشن و بابونه در محلول ساکارز، نشان دهنده خروج مواد موثره قطبی و غیر قطبی در محلول اسمزی به طور همزمان بود. همچنین گذشت زمان فرآیند و خروج ترکیبات مختلف نشان دهنده سرعت خروج متفاوت ترکیبات شناسایی شده در طول فرآیند اسمزی می باشد. جمع بندی نتایج نشان می دهد که افزایش شدت فشار اسمزی نوع ترکیبات استخراج شده از نظر تغییرpH و ضریب هدایت الکتریکی را در طول زمان تغییر می دهد و استخراج مواد موثره با استفاده از فرآیند اسمز امکان پذیر بوده و به نظر می رسد مطالعه انتقال جرم از طریق ضریب هدایت الکتریکی امکان پذیر می باشد. کلید واژه ها: آویشن، بابونه، استخراج اسمزی، مواد موثره، فراصوت، بلاچینگ