مسعود عزت احمدی
محمد جلینی
محمد پاسبان
حمیدرضا شریفی
حسین اکبری
امیر یزدان سپاس

به منظور درک فرایندهای فیزیولوژیکی محدود کننده عملکرد دانه ژنوتیپ های امید بخش گندم نان و ارزیابی انتقال مجدد مواد فتوسنتزی در شرایط تنش رطوبتی و مقادیر مختلف نیتروژن، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در طی سال های زراعی 91-1389 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی جلگه رخ تربت حیدریه اجرا گردید. سه سطح آبیاری در کرت های اصلی (شامل 80، 120 و 160 میلی متر تبخیر از تشت تبخیر کلاس A به ترتیب I1، I2 و I3) و ژنوتیپ ها و ارقام در سه سطح (شامل C-86-3، C-86-5 و پیشگام به ترتیب V1، V2 و V3) و مقادیر نیتروژن خالص در 4 سطح (به میزان صفر، 75، 150 و 225 کیلوگرم در هکتار به ترتیب N0، N1، N2 و N3) به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی قرار گرفت. با توجه به معنی دار نشدن آزمون بارتلت، نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد اثر سال، رژیم های آبیاری، سطوح کودی نیتروژن، ارقام و اثر متقابل سال در نیتروژن و آبیاری در نیتروژن بر عملکرد دانه معنی دار بود. کمترین و بیشترین عملکرد دانه به ترتیب از تیمار I3 (5901 کیلوگرم در هکتار) و I1 (7542 کیلوگرم در هکتار) بدست آمد. میانگین عملکرد دانه در سطوح کودی N0 ، N1 ، N2 و N3 به ترتیب 5040 ، 6652 ،7359 و7646 کیلوگرم در هکتار بود. افزایش نیتروژن تا سطح 150 کیلوگرم در هکتار به طور معنی دار موجب افزایش عملکرد دانه گردید. افزایش عملکرد دانه ناشی از تیمار I1 و سطوح بالای نیتروژن عمدتا مربوط به افزایش عملکرد بیولوژیک، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه بود. بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب مربوط به ژنوتیپ C-86-5 (6969 کیلوگرم در هکتار) و C-86-3 (6289 کیلوگرم در هکتار) بود هر چند بین رقم پیشگام و لاین C-86-5 اختلاف معنی داری وجود نداشت. بیشترین میزان ماده خشک انتقال یافته، درصد انتقال مجدد، بازدهی انتقال مجدد و شاخص برداشت سنبله در شرایط تیمار I3N3V2 بدست آمد. با توجه به این که ژنوتیپ C-86-5، بالاترین عملکرد دانه، عملکرد پروتیین دانه، میزان ماده خشک انتقال یافته، کارآیی زراعی نیتروژن و کارآیی مصرف آب را به خود اختصاص داد، می توان آن را به عنوان ژنوتیپ امید بخش و مناسب جهت استفاده در برنامه های اصلاحی مناطق خشک و نیمه خشک پیشنهاد نمود.واژه های کلیدی: خصوصیات زراعی، اجزای عملکرد، کارآیی زراعی نیتروژن، پروتیین دانه گندم