حسن نصراله زاده ساروی
حسین نگارستان
شعبان نجف پور
محمد علی افرایی
ابوالقاسم روحی
فریبا واحدی
عبداله نصراله تبار
یوسف علومی
حوریه یونسی پور
آسیه مخلوق
نوربخش خداپرست
زهرا یعقوب زاده
محمود رامین

هدف از این تحقیق بررسی تغییرات زمانی-مکانی اشکال مختلف فسفر و ازت به همراه مواد آلی و برخی پارامترهای محیطی در رسوبات سطحی حوزه جنوبی دریای خزر بوده است. در این تحقیق تعداد ‮‭48‬ نمونه رسوب سطحی در چهار نیم خط (بندر انزلی، تنکابن، بندر نوشهر و بندر امیرآباد) و سه عمق (،‮‭10 5‬ و ‮‭20‬ متر) طی چهار فصل در سال ‮‭1392‬ جمع آوری گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که میانگین سالانه فرم های مختلف فسفر از قبیل فسفر جذب سطحی ‭(Adsorbed-P)‬، فسفر متصل به آهن ‭(Fe-P)‬، فسفر متصل به آلومینیم ‭(Al-P)‬، فسفر قابل دسترس ‭(Bioava.-P)‬، فسفر متصل به کلسیم ‭(Ca-P)‬، فسفر معدنی‭(TIP)‬، فسفر باقیمانده ‭(Res.-P) ‬و فسفر کل ‭(TP) ‬به ترتیب برابر ‮‭68 0/63‬/،‮‭90 2/44 6‬/،‮‭94 2/39 60‬/،‮‭52 3/68 26‬/،‮‭36 94‬ ،‮‭37 1868‬ ،‮‭87/51 9/52 1963‬ و ‮‭2050 38‬ میکروگرم برگرم وزن خشک بوده است. نتایج بدست آمده بیانگر بالاتر بودن فرمهای معدنی فسفر در فصول مختلف بود، بطوریکه میانگین سالانه سهم فرم باقیمانده که شامل فرمهای آلی و غیرقابل تجزیه می باشد کمتر از 5 درصد بوده است.. در بین فرمهای معدنی فسفر در رسوبات، درصد فسفر متصل به کلسیم به بیش از ‮‭90‬ درصد رسیدو سهم فسفر قابل دسترس کمتر از ‮‭10‬ درصد ثبت گردید. همچنین در میان سه فرم فسفر قابل دسترس (فسفرجذب سطحی، فسفر متصل به آهن و فسفر متصل به آلومینیم) فسفر متصل به آهن و فسفر جذب سطحی به ترتیب بیشترین وکمترین درصد را دارا بوده اند بطوریکه اشکال مختلف فسفر در رسوبات به ترتیب ‭ > Org-P> Fe-P> Al-P> Adsorbed-P Ca-P ‬ثبت گردید.میانگین سالانه فرم های مختلف ازت از قبیل ازت آمونیمی ‭(NH‬4‭/N)‬، ازت نیتراتی ‭(NO‬3‭/N)‬، ازت معدنی ‭(TIN)‬، ازت آلی ‭(TON) ‬و ازت کل ‭(TN) ‬به ترتیب برابر ‮‭56 0/23‬/،‮‭89 0/12 2‬/،‮‭52 0/26 0‬/،‮‭6/06 0/27 3‬ و ‮‭9/57 0/32‬ میکروگرم برگرم وزن خشک بوده است. سهم سالانه فرم ازت آلی تقریبا دو برابر فرم معدنی می باشد. در بین فرمهای معدنی ازت در رسوبات درصد آمونیم تقریبا سه برابر نیترات ثبت گردید. همچنین میانگین غلظت آهن‭(Fe)‬، آلومینیم ‭(Al)‬، کلسیم ‭(Ca) ‬، پتانسیل اکسیداسیون و احیا ‭(Eh) ‬و درصدکربن آلی ‭(TOC%) ‬به ترتیب برابر ‮‭39 0/65‬/،‮‭76 0/68 25‬/،‮‭60/15 1/50 18‬ میلی گرم بر گرم وزن خشک، ‮‭67/02 0/68‬- و ‮‭1/11 0/09‬ ثبت گردید.حداکثر میانگین سه عنصر کربن (‮‭1152 171‬)، ازت (‮‭0/87 0/05‬) و فسفر(‮‭74 23‬) میکرومولار بر گرم به ترتیب در فصول پاییز، زمستان و تابستان ثبت گردید. همچنین حداکثر نسبت های کربن به فسفر (‮‭16/8 2/3‬) و کربن به ازت (‮‭2378 363‬) در فصل پاییز بدست آمده است. نتیجه اینکه، در خصوص جذب و رهاسازی فسفر جذب سطحی، فسفر متصل به آهن ‭(Fe-P) ‬و فسفر متصل به آلومینیم ‭(Al-P) ‬به ترتیب عامل دما، پتانسیل اکسیداسیون احیا و ‭pH ‬نقش بارزی را نشان داده اند. با در نظر گرفتن نسبت فرمهای مختلف ازت در رسوبات به آب عمقی می توان دریافت که انتقال ازت معدنی نسبت به ازت آلی از رسوب به ستون آبی بیشتر صورت می گیرد زیرا دارای نسبت های بالایی بوده اند. مطالعه حاضر نشان داد نسبت ‭TOC:TN ‬بسیار بالا بوده که می تواند یدلیل حضور مواد آلی باشد که به سختی تجزیه می شوند. در مقابل، نسبت ‭TOC:TP ‬پایین بوده که این امر نشان می دهد احتمالا" ترکیبات آلی فسفر مربوط به پروتیین و فسفولیپدها نبوده و منشا دیگری داشته است. کلمات کلیدی: فسفر، ازت، کربن، پارامترهای محیطی، رسوبات سطحی، دریای خزر، ایران