کمی سازی مولفه های اصلی تحمل به شوری در تعدادی از ارقام گندم ایرانی

مشکل شوری آب و خاک در دنیا به شکل فزآینده ای رو به گسترش بوده و امنیت غذایی را دچار یک چالش بزرگ نموده است. بسیاری از این اراضی شور سالانه به کشت گندم به عنوان استراتژیک ترین محصول غذایی اختصاص می یابد و تولید در این اراضی به میزان قابل توجهی کمتر از اراضی غیرشور است. از دیدگاه فیزیولوژیکی، شناخت ماهی ت تاثیر شوری در گیاه می تواند یک ابزار مهم برای کاهش اثرات تنش شوری باشد. بر اساس نظریه جدید گیاهان با مکانیسم های تحمل اسمزی، دفع سدیم و تحمل بافت با تنش شوری مقابله می کنند. لذا به منظور کم ی سازی مولفه های تحمل به شوری در ارقام گندم ایرانی با عنوان متحمل به شوری و میزان بازیافت پس از رفع تنش شوری و همچنین تعیین ارتباط و همبستگی بین نتایج آزمایشگاهی و مزرعه ای این آزمایش طراحی و انجام گردید. در آزمایش گلخانه ای، گلدان هایی با محیط کشت شن و آبیاری با محلول غذایی تهیه و ارقام نیشابور، سیستان، ارگ، افق، روشن، فلات، کوهدشت و مروارید در 3 تکرار و به صورت فاکتوریل و طرح بلوک های کامل تصادفی در آنها کشت شد. در مرحله 4 برگی تیمار شوری 2 و ‮‭15‬ دسی زیمنس بر متر در گلدان های موردنظر اعمال شدند و تا 3 هفته این کار ادامه یافت. پس از این مدت با اندازه گیری سرعت رشد، میزان تجمع سدیم در بافت برگ و اندازه گیری میزان زرد و خشک شدن برگ بر اثر شوری، مولفه های تحمل به شوری در آنها شناسایی و کم ی سازی گردد. در یک سری دیگر از گلدان ها، شوری های ،‮‭7/5 2‬ و ‮‭15‬ دسی زیمنس بر متر در 3 مرحله (سبز شدن تا پنجه زنی، پنجه زنی تا پایان فصل و از سبز شدن تا پایان فصل) روی ارقام افق، فلات و کوهدشت اعمال گردید تا میزان بازیافت رشد پس از رفع تنش در آنها اندازه گیری شود. در مزرعه نیز تمامی ارقام ذکر شده در طی دو سال(‮‭1391-93‬) و 4 تکرار در دو محیط شور(ایستگاه شوری آق قلا) و غیرشور(ایستگاه گرگان) به صورت بلوک های کامل تصادفی کشت شدند تا تاثیر شوری بر عملکرد در شرایط واقعی ارزیابی گردد. بر اساس نتایج آزمایش گلخانه ای، مکانیسم تحمل اسمزی، به عنوان کارآمدترین مکانیسم شناسایی گردید و پس از آن به ترتیب مکانیسم دفع سدیم و تحمل بافت در تعیین تحمل به شوری کل نقش داشتند. در ضمن ارقام با عنوان متحمل به شوری فقط مکانیسم دفع سدیم کارآمدتری نسبت به ارقام دیگر داشتند. بر اساس آزمایش گلخانه ای دیگر، تنش در مراحل اولیه رشد نقش بسیار مهمی در تعیین عملکرد نهایی داشت بطوری که رفع تنش نیز نتوانست تاثیر مثبت معنی داری بر عملکرد نهایی داشته باشد. بر اساس مدل دو خطی واکنش به شوری، ارقام فلات، کوهدشت و افق به ترتیب دارای آستانه تحمل به شوری ‮‭06‬/،‮‭5/27 6‬ و ‮‭4/00‬ دسی زیمنس بر متر بودند. بر اساس مدل سیگموییدی واکنش به شوری نیز این ارقام به ترتیب در شوری های ‮‭86‬/،‮‭11/56 11‬ و ‮‭13/38‬ دسی زیمنس بر متر به عملکرد نسبی ‮‭50‬ درصد رسیدند. نتایج آزمایش های مزرعه ای حاکی از آن است که ارقام معرفی شده با عنوان متحمل به شوری بیشتر بدلیل سازگاری با شرایط اقلیمی که در آن تولید و معرفی شده اند دارای عملکرد مناسب در شرایط شور هستند و هنگامی که به شرایط اقلیمی متفاوت اما شور می آیند نمی توانند خصوصیات تحمل به شوری را از خود نشان دهند و عملکرد کمی دارند. کلمات کلیدی: ارقام گندم، اثرات اسمزی، اثرات یونی، مکانیسم تحمل به تنش، آستانه تحمل.