بهروز واعظی
رحمت اله محمدی
علی احمدی
اصغر مهربان
یزدان موسوی
آیدوغی طغانی
بهمن اله حسنی
مسلم مهین خواه
کریم خوجم پور

اثر متقابل ژنوتیپ ا محیط برای دانشمندان علوم ژنتیک، اصلاح نباتات و اصلاح دام از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.آگاهی از اثرمتقابل ژنوتیپ ا محیط به اصلاح گران نبات کمک می کند تا در ارزیابی ژنوتیپ ها با دقت بیشتری عمل کرده و بهترین ژنوتیپ ها برای محیط های مختلف یا اختصاصی معرفی نمایند. به منظور دستیابی به ارقام پر محصول و دارای ثبات عملکرد دانه در سال های مختلف (پایداری) و در مناطق مختلف (سازگاری)، بررسی حاضر بر روی ‮‭18‬ رقم ولاین پیشرفته جو بهاره معمولی( به همراه ارقام خرم و ماهور به عنوان شاهد) به مدت 3 سال در ایستگاه های گچساران، مغان، گنبد، لرستان و ایلام در قالب طرح بلوک های تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. هر لاین در کرت هایی به ابعاد (‮‭1/05‬ ا 7) متر مربع در 6 خط 7 متری و به فاصله ‮‭17/5‬ سانتی متر از همدیگر توسط بذر کار آزمایشات غلات ‭Winter Stiger ‬کشت شد. یادداشت برداری از صفات مهم زراعی و مورفوفیزیولوژیکی در طول فصل رشد انجام گرفت. در پایان، تجزیه مرکب برای هر ایستگاه و تجزیه مرکب برای سال ها و مناطق بر روی عملکرد دانه انجام گردید. مقایسه میانگین عملکرد دانه به روش حداقل تفاوت معنی دار در سطوح احتمال آماری %5 و %1 انجام گردید. تجزیه پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ ها به روش های پارامتری و چند متغیره انجام گردید. نتایج تجزیه واریانس مرکب در ایستگاه گچساران نشان داد که اثرات ژنوتیپ و محیط در سطح احتمال %1 معنی دار بوده ولی اثر متقابل ژنوتیپا محیط در سطح احتمال آماری معنی دار نیست. دامنه عملکرد دانه از ‮‭3108/6‬ کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره ‮‭18‬ تا ‮‭4503/5‬ کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 3 به ترتیب با سودمندی نسبی 8/%‮‭74‬ و 4/%‮‭108‬ در نوسان بود. نتایج تجزیه واریانس مرکب عملکرد دانه در ایستگاه مغان نشان داد که اثر محیط و اثرمتقابل در سطح احتمال %1 و اثر ژنوتیپ در سطح احتمال %5 معنی دار گردید. این در حالی است که در ایستگاه ایلام تمام اثرات در سطح احتمال %1 معنی دار گردید. در ایستگاه مغان دامنه عملکرد دانه از ‮‭2116/4‬ کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 8 تا ‮‭3664/6‬ کیلوگرم درهکتاربرای ژنوتیپ شماره ‮‭17‬ به ترتیب باسودمندی نسبی 7/%‮‭59‬ و 3/%‮‭103‬ نسبت به متوسط دوشاهد درنوسان بود. دامنه عملکرد دانه درایستگاه ایلام از‮‭2396/1‬ کیلوگرم درهکتار برای ژنوتیپ شماره 8 تا ‮‭5217/2‬ کیلوگرم درهکتار برای لاین شماره ‮‭17‬ به ترتیب با سودمندی 9/%‮‭55‬ و 7/%‮‭121‬ بود. درایستگاه گنبد اثرات محیط و ژنوتیپ درسطوح احتمال%5 و %1 معنی دار نگردید، در حالیکه اثرمتقابل ژنوتیپا محیط درسطح احتمال کمتراز%1 معنی دار بودکه نشان از واکنش متفاوت ژنوتیپ ها با سال های متفاوت دارد. دامنه عملکرد دانه از ‮‭2795/8‬ کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 9 تا ‮‭3962/8‬ کیلوگرم درهکتار برای رقم ماهور به ترتیب با سودمندی نسبی6/%‮‭71‬ و 5/%‮‭101‬ نسبت به متوسط دو شاهد ماهور و خرم درنوسان بود. نتایج تجزیه واریانس مرکب عملکرد دانه در ایستگاه لرستان نشان داد که اثرمحیط و اثرمتقابل ژنوتیپا محیط درسطح احتمال کمتر از%1 معنی دار بوده ولی اثر ژنوتیپ در سطح احتمال آماری معنی دار نیست. دامنه عملکرد دانه از ‮‭2184‬ کیلوگرم درهکتار برای ژنوتیپ شماره 7 تا ‮‭3809/7‬ کیلوگرم درهکتار برای ژنوتیپ شماره 6 به ترتیب باسودمندی نسبی 8/%‮‭65‬ و4/%‮‭119‬ نسبت به متوسط دوشاهد ماهور وخرم متغیربود.نتایج تجزیه واریانس مرکب سال ها ومناطق مختلف برای عملکرد دانه نشان دادکه تمام اثرات ازجمله اثرمحیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپا محیط درسطح احتمال کمتراز%1 معنی دارند.دامنه عملکرد دانه از ‮‭2864/9‬ کیلوگرم در هکتاربرای ژنوتیپ شماره8 تا‮‭3985/7‬ کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره3 به ترتیب با سودمندی 1/%‮‭75‬ و4/%‮‭104‬ نسبت به متوسط عملکرد ارقام ماهور وخرم بود.نتایج تجزیه پایداری عملکرد دانه نشان داد که ژنوتیپ های4،3 و‮‭17‬ علاوه برعملکرد دانه بیشتر، از پایداری عملکرد بهتری در مقایسه با سایر ژنوتیپ ها برخوردارند که به منظور بررسی بیشتر درآزمایش ارزیابی عملکرد دانه درشرایط زارع (تحقیقی_ترویجی) استفاده خواهند شد. واژه های کلیدی: پایداری عملکرد، تجزیه مرکب، یکنواخت سراسری، گرمسیر و نیمه گرمسیر دیم