علی جعفری
اسماعیل عباسی
فاطمه عوض زاده توکلی
سردار کشتکار
جابر مظفری زاده
غلامرضا راهی

پهنه های وسیعی از کشور، جلگه ها و دشت های رسوبی هستند که بستر آبراهه ها، مسیل ها و رودهای کوچک و بزرگ را تشکیل می دهند. جریان آب در این مجاری به دلیل شرایط فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی مواد بستری، موجب فرسایش، سیل و پدیده پیچان رودی می گردد. در این راستا در این پژوهش، اطلاعات گسترده ای که مشتمل بر اطلاعات مکانی وتوصیفی رودخانه ها بوده و شامل وضعیت فرسایش بستری و کناری رودخانه ها، طول واقع در مسیر سنگی و آبرفتی، نقاط حساس به فرسایش (کم، متوسط و زیاد) و نوع و میزان غلظت رسوب گردآوری گردیده است. این طرح در تمام محدوده های مطالعاتی در سطح استان بوشهر به اجرا در آمده و کلیه شبکه آبراهه های موجود در نقشه های ‮‭250000:1‬ به عنوان نقشه شبکه آبراهه های مبنا منظور گردیدند و بر اساس اطلاعات موجود و بازدیدهای میدانی وضعیت فرسایش در هر یک از رودخانه های مورد مطالعه و بازه های آن شناسایی، و یادداشت برداری گردید. در نهایت کلیه اطلاعات جمع آوری شده از عملیات های میدانی و سنجش از دور، به صورت بانک اطلاعاتی در قالب لایه های ‭ArcGIS ‬و فایل های بانک اطلاعاتی مدون، و مورد دسته بندی قرار گرفتند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که جنس ‮‭12906/09‬ کیلومتر از طول رودخانه های استان، از نوع آبرفتی (‮‭80/52‬ %) و بقیه آن سنگی ‮‭3056/12‬ (‮‭47‬/%‮‭19‬) می باشد. فراوانی جنس بستر آبرفتی در محدوده مطالعاتی ،‮‭2516 26112‬ و ‮‭2531‬ بیشتر از سایر محدوده های مطالعاتی می باشد. نتایج حاصل از نوع و طول فرسایش رودخانه ها نشان داد که به دلیل جنس سازندهای زمین شناسی محدوده های مطالعاتی و گستردگی بیشتر رودخانه ها در دشت های آبرفتی عمده فرسایش غالب در رودخانه های این استان فرسایش کناری بوده و فرسایش بستری کمتر مشاهده گردید. البته لازم به ذکر است که در سر قوس ها و در برخی از مسیرهای رودخانه هر دو نوع فرسایش نیز باهم مشاهده گردیده است. لذا محدوده مطالعاتی ‮‭2516‬ با ‮‭102170‬ متر از فرسایش کناری بیشترین سهم و محدوده مطالعاتی ‮‭261223‬ با ‮‭2090‬ متر،کمترین سهم از فرسایش کناری را به خود اختصاص داده اند. همچنین نتایج حاصل از بررسی نقاط حساس به فرسایش نشان داد که بیش از ‮‭75‬ درصد از طول رودخانه های این استان در شرایط حساسیت زیاد به فرسایش و کمتر از 2 درصد در شرایط حساسیت کم فرسایش قرار گرفته اند که از علل اصلی این امر را می توان وجود سازندهای مارن حساس به فرسایش و ناچیز بودن تراکم پوشش گیاهی، بافت خاک و شیب زیاد عنوان کرد. کلمات کلیدی: رودخانه ها، فرسایش، سنگی و آبرفتی، رسوب، ‭Arc GIS‬، بوشهر.