حسن موسوی فضل
محمد موحدان

در بخش کشاورزی مقدار زیادی آب از طریق کانال های انتقال و استخرهای ذخیره هدر می رود. پوشش کانال ها و استخرهای ذخیره ی آب، نقش مهمی در جلوگیری از هدر رفت آب دارند. استفاده از یک نوع پوشش خاص را نمی توان برای تمام مناطق و شرایط مختلف پیشنهاد نمود. استفاده از پوشش های ژیوممبران در استخرهای ذخیره ی آب استان سمنان رایج شده است. به منظور بررسی میزان نشت آب، کیفیت، کارآیی، دوام، هزینه های اقتصادی و مسایل و مشکلات بهره برداری از این پوشش ها، پژوهشی میدانی در سطح استان به مدت دو سال انجام شد. پس از جمع آوری اطلاعات لازم در مورد پروژه های اجرا شده در سطح استان، تعدادی از آن ها برای ارزیابی انتخاب شدند. برای ارزیابی پروژه های انتخابی، ابتدا فرم هایی تهیه شد. سپس با انجام بازدیدهای محلی و اندازه گیری های میدانی، پروژه ها مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای اندازه گیری میزان تلفات آب از طریق نشت از بدنه ها و کف استخرها از روش ایستی استفاده شد. به منظور مقایسه ی هزینه های استخرهای سنگ و سیمان با پوشش بتن و ورق های ژیوممبران، هزینه های این دو نوع استخر برآورد شد. نتایج این پژوهش نشان داد که مقدار نشت آب در استخرها با پوشش ژیوممبران از ‮‭4/3‬ تا ‮‭49/4‬ میلی متر در روز از هر مترمربع مساحت پوشش ژیوممبران متغیر است. استخرهایی که با کیفیت خوب اجرا شده و از ورق های خارجی استفاده شده بودند مقدار نشت آب از آن ها بسیار کم بود. نشت و فرار زیاد آب بیشتر در پروژه هایی مشاهده شد که توسط پیمانکاران کم تجربه اجرا شده بود. در استخرهای سنگ و سیمان با پوشش بتن مقدار نشت آب از ‮‭72/96‬ تا ‮‭89/43‬ میلی متر در روز از هر مترمربع مساحت پوشش بدست آمد. براساس نتایج این پژوهش مقدار نشت در پوشش های ژیوممبران تقریبا ‮‭20‬ برابر کمتر از پوشش های بتن اندازه گیری شد. نتایج این پژوهش برتری پوشش های ژیوممبران را نسبت به بتن نشان داد. همچنین براساس نتایج این پژوهش، هزینه های استخرهای سنگ و سیمان با پوشش بتن در حجم های یکسان، سه برابر استخرهای ژیوممبران برآورد شد. مدت زمان اجرای استخرهای سنگ و سیمان نیز حدود 4 برابر استخرهای ژیوممبران تعیین شد. براساس بررسی های انجام شده و نظرات مالکین، پیمانکاران و ناظرین پروژه ها، دلایل اصلی استقبال از پوشش های ژیوممبران افزایش سرعت کار، کاهش مدت زمان اجرای پروژه، هزینه های کمتر، دوام بیشتر و آب بندی بسیار خوب آن ها تعیین شد. نشت آب در پوشش های ژیوممبران در صورت اجرای بدون نقص و با کیفیت خوب بسیار ناچیز است. بررسی ها نشان داد که ورق های خارجی دارای کیفیت بهتر از ورق های مشابه ایرانی هستند. عرض کم ورق های ایرانی نقطه ضعف اصلی آن هاست. عرض کم سبب تلفات زیاد ورق و افزایش هزینه های پروژه می گردد. تجربه ی پیمانکار، اطلاعات فنی و نظارت دقیق مالک، دقت در اجرای پروژه ها و نظارت دقیق و مستمر ناظران بر روند اجرای پروژه ها، از عوامل بسیار مهم در موفقیت پروژه هاست. واژه های کلیدی: استخرهای ذخیره ی آب، پوشش ژیوممبران