محمدرضا پورنصراله
مجید صوفی
شهریار صبح زاهدی
علیرضا محمودی
محمدعلی شریفی

طرح حاضر به منظور بررسی و طبقه بندی مورفوکلیماتیک آبکندهای استان گیلان به اجرا در آمده، در این تحقیق توزیع مکانی مناطق آبکندی، با استفاده از اطلاعات اداره آبخیز داری، عکسهای هوایی ‮‭1/40000‬ و بازدیدهای میدانی بررسی و نقشه پراکنش آنها با مقیاس ‮‭1/250000‬ فراهم گردید. سپس مناطق آبکندی دارای مساحت بزرگتر از ‮‭500‬ هکتار بصورت دقیق از نظر ویژگیهای اقلیمی، خاکشناسی، کاربری اراضی و مورفومتریک مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. پس از تعیین مناطق آبکندی استان، اقلیم آنها با استفاده از روش دومارتن گسترده مشخص شد. سپس درهر اقلیم، دو منطقه آبکندی (در صورت وجود) انتخاب و در هر منطقه، یک آبکند معرف و دو تکرار تعیین و برداشت نمونه خاک از راس، ،‮‭50 25‬ و ‮‭75‬ درصد طول، نقشه برداری از پلان عمومی و نیمرخ طولی و اندازه گیری عرض بالا و پا یین و عمق در آبکند معرف انجام شد. یک پرسشنامه 7 صفحه ای نیز جهت تکمیل اطلاعات صحرایی از قبیل علل ایجاد خندق ها، کاربری قدیمی اراضی در محدوده اطراف آبکندها، خسارات محتمل در منطقه آبکندی و پایین دست آنها، برای هر منطقه تکمیل گردید. اطلاعات حاصله نشان می دهد که آبکندهای استان گیلان در دو اقلیم مرطوب معتدل و اقلیم نیمه خشک معتدل که در مناطق با اقلیم نیمه خشک معتدل تمرکز بیشتری دارند. آبکندها در اطراف زهکشی های طبیعی منطقه ایجاد شده اند. عمدتا دارای پلان عمومی خطی، پلان راس عمودی ویا تدریجی است و ارتفاع سر آبکند های این مناطق در اکثر موارد کمتر از یک متر می باشد و جز خندق های کم عمق به حساب می آیند. مقاطع عرضی آن در مناطق دشتی ‭U ‬شکل و در مناطق کوهستانی ‭V ‬شکل می باشند. عموما دارای خاک سطحی با با فت کلی لومی تا سیلتی کلی و سیلتی کلی لوم می باشند. کار بری اطراف آبکندها اغلب مرتع، وضعیت پوشش گیاهی ضعیف تا متوسط است. براساس اندازه گیری های صحرایی، عمق متوسط آبکندها در مقطع ‮‭50‬درصد از راس درمناطق نیمه مرطوب ‮‭1/45‬ متر ودر مناطق نیمه خشک ‮‭1/27‬متر ونسبت ‭W/D ‬در آبکندهای معرف ‮‭3/75‬ است. بررسی اطلاعات موجود نشان می دهد که بیشترین خسارت در مناطق آبکندی به ترتیب بر اراضی مرتعی، کشاورزی و باغی، مسکونی و جاده ها وارد می شود و با توجه به مشاهدات واندازه گیری های صحرایی به نظر می رسد که در مناطق معتدل مرطوب به ترتیب اهمیت عواملی مانند: ا- جاده سازی و عدم رعایت اصول مهندسی در طراحی آبگذرها 2- فشار چر ای بیش از حد دام (بیش از سه برا بر ظرفیت تولید علوفه) در اراضی مرتعی که موجب کاهش نفوذ پذیری خاک در نتیجه باعث افرا یش روا ناب می شود 3- در صد بالای سنگریزه، قطعات سنگی و صخره ای می باشند و در مناطق نیمه خشک عواملی مانند: 1-مارنی بودن ارضی و عدم پایداری خاک دانه ها 2- عدم رعایت اصول مهندسی در طراحی آب گذر جاده ها 3- در صد بالای سنگریزه، قطعات سنگی و صخره ای در ا یجاد و توسعه آبکندها موثر است. بمنظور طبقه بندی این مناطق بر اساس شباهتهای موجود با اندازه گیری فاکتور ها طبق شناسنامه طرح ، با استفاده از آزمون کلاستر در نرم افزار ‭SPSS ‬انجام گرفت و نتایج به صورت نموگراف ترسیم گردید. بنظر می رسد با همکاری ادارات مرتبط و رعایت اصول جاده سازی و کاهش فشار دام به مراتع، توسعه این نوع فرسایش را می توان کاهش داد. واژه های کلیدی: فرسایش آبکندی، ایجاد وگسترش آبکند، پلان عمومی، طبقه بندی، راس آبکند، مورفوکلیماتیک، استان گیلان.