لیلا روشن دل
ابراهیم شریفی عاشورآبادی
مهدی میرزا
عبدالرضا نصیرزاده

به منظور بررسی فیتوشیمیایی اسانس دو گونه آویشن ‭Th. daenensis ‬و ‭Th.lancifolius ‬آزمایشی در سال های ‮‭1386-90‬ در رویش گاه های طبیعی استان فارس انجام شد. به همین منظور از رویش گاه مختلف در سطح استان، سرشاخه های گل دار جمع آوری شد و در آزمایشگاه در شرایط سایه خشک و آسیاب شدند. استخراج اسانس از تمامی گونه ها به روش تقطیر با آب و توسط دستگاه کلونجر برای مدت سه ساعت انجام گرفت. اسانس های به دست آمده با استفاده از دستگاه های گاز کروماتوگرافی ‭GC ‬و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنجی جرمی ‭GC/MS ‬آنالیز و ترکیب های شیمیایی آن ها شناسایی شدند. ویژگی های توپوگرافیک، کلیماتیک و ویژگی های خاک هر رویش گاه تعیین شد. بررسی ها، ضریب هم بستگی نسبتا بالا و منفی (‮‭837.0‬ ‭- = r *) ‬میزان بارندگی و درصد اسانس، نشان داد که این نکته مبین پایین بودن درصد اسانس در بارندگی های بالا است. در اسانس آویشن، تعداد ‮‭21‬ ترکیب شناسایی شد که تیمول، پارا سیمن، 1،8- سینیول، 8- ترپینن، ای- کاریوفیلنت و لینالول ترکیبات عمده بودند. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که ترکیبات اسانس در گونه ‭Th. daenensis ‬در سایت های مطالعاتی تفاوت معنی داری داشتند. مقایسه میانگین اجزای اسانس در سایت های مورد مطالعه نشان داد که مقدار پی سایمن در سایت خسروشیرین کم ترین و در دو سایت دیگر شبیه به یک دیگر است. از نظر 1و 8 سینیول، ترپنین و کارواکرول، لایزنگان داراب بیش ترین مقدار را داشت. هم چنین ترکیبات اسانس در گونه ‭Th. lancifolius ‬تنها در مقادیر لینیول، بورنیول، تیمول و کارواکرول تفاوت معناداری در سطح یک درصد در سایت های مورد مطالعه داشت. مقایسه میانگین ترکیبات اسانس در سایت ها نشان داد که بیش ترین مقدار پی سایمن، 1 و 8 سینیول، بورنیول و تیمول در کوپان و بیش ترین مقدار کارواکرول در سوریان بوده است. بیش ترین مقدار ترپینن و کریوفیلنت مربوط به دشت مشکان بود. واژه های کلیدی: گیاهان دارویی، آویشن، اسانس، ‭Th. daenensis Th.lancifolius‬، استان فارس