عظیم خزائی
مریم شهبازی
بابک ناخدا
حسین میرزایی هداوند
هاشم پورایراندوست

به منظور ارزیابی تحمل به خشکی و برخی صفات فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی در ارقام سورگوم دانه ای آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، کرج (مزرعه ‮‭400‬ هکتاری) به مدت دو سال زراعی(‮‭1389-90‬) اجرا شد. تیمار آبیاری به عنوان عامل اصلی ‭(A) ‬در سه سطح، شامل آبیاری معمول یا بدون تنش (آبیاری بعد از ‮‭60‬ میلی متر تبخیر از سطح تشتک تبخیر کلاس ‭A)‬، تنش ملایم (آبیاری معمول تا زمان گلدهی ادامه یافت و بعد از گلدهی آبیاری بعد از ‮‭120‬ میلی متر تبخیر از سطح تشتک انجام شد) و تنش شدید (قطع آبیاری بعد از گلدهی) و ارقام به عنوان عامل فرعی ‭(B) ‬در پنج سطح شامل کیمیا، سپیده، ‮‭23‬ ‭KGS ‬‮‭15‬، ‭KGS ‬و ‮‭32‬ ‭KGS ‬بود. تجزیه واریانس مرکب نشان داد ارقام و لاین ها در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی داری نشان مقایسه میانگین ها نشان داد رقم کیمیا با عملکرد دانه ‮‭7884/04‬ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را به خود اختصاص داد و لاین ‭KGS‬‮‭23‬ با عملکرد دانه ‮‭7638/87‬ کیلوگرم در هکتار در رتبه دوم قرار گرفت. میزان سبزینگی، هدایت روزنهصای، پتانسیل اسمزی، زیست توده، عملکرد دانه، طول و وزن پانیکول، تعداد انشعابات پانیکول، تعداد دانه در پانیکول و وزن هزار دانه در شرایط تنش نسبت به نرمال کاهش نشان دادند، ازطرفی دمای کانوپی، پروتیین دانه، اسید آمینه پرولین و قندهای محلول افزایش معنی داری نشان دادند. روند تغییرات متفاوتی در ارقام و لاین ها در اغلب صفات مشاهده گردید. لاین ‭KGS‬‮‭23‬ و رقم کیمیا در هر دو شرایط عملکردی بالاتر از میانگین محیط نشان دادند. از نظر پارامترهای ارزیابی مقاومت به خشکی، این دو ژنوتیپ با کمترین ‭SSI ‬های برابر ‮‭0/70‬ و ‮‭0/88‬ و با بالاترین مقدار عددی شاخص های ‭STI‬، ‭MP ‬و ‭GMP ‬به عنوان ارقام متحمل تعیین شدند. شاخص های ‭GMP‬، ‭MP ‬و ‭STI ‬در گزینش ارقام و لاین های متحمل موفق بودند و به عنوان شاخص های مناسب برای گزینش ژنوتیپ های متحمل به خشکی با عملکرد بالا معرفی می شوند. براساس نتایج حاضر، لاین ‭KGS‬‮‭23‬ با افت عملکرد پایین در شرایط تنش و قابلیت جذب آب بیشتر و رقم کیمیا با تولید عملکرد دانه بیشتر در شرایط تنش نسبت به نرمال، میزان سبزمانی بیشتر و تولید دانه با پروتیین بالا به عنوان ژنوتیپ های متحمل انتخاب می شوند. واژه های کلیدی: پرولین، خشکی انتهای فصل، دمای کانوپی، سورگوم، قندهای محلول، عملکرد دانه و هدایت روزنه ای.