مهدی فرح پور
محمد بختیاری رمضانی
عهدیه کالیراد

به منظور بررسی امکان معرفی چاودار به عنوان منبع تولید علوفه در مقایسه با جو با استفاده از عرصه های دیمزار های رها شده این تحقیق در ایستگاه تحقیقات مراتع همند آبسرد ‮‭55‬ کیلومتری شرق شهر تهران از سال ‮‭1387‬ شروع و به مدت سه سال ادامه داشت. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و 8 تیمار انجام شد. تیمارها عبارت بودند از: ساکاله مونتانوم، سکاله سرآل، تریتیکاله، جو، مخلوط سکاله سرآل با ماشک، مخلوط مونتانوم با ماشک، مخلوط تریتیکاله با ماشک و مخلوط جو با ماشک که در بیست وچهار واحد آزمایشی کاشت شدند. بر اساس نتایج بدست آمده از عملکرد علوفه تر در زمان ظهور سنبله سال ‮‭88‬ گیاه سکاله سرال با ‮‭4925‬ کیلوگرم در هکتار بیشترین تولید و سال ‮‭89‬ گیاه تریتیکاله و ماشک با ‮‭12033‬ کیلوگرم در هکتار بالاترین محصول و سال ‮‭90‬ گیاه جو با میانگین‮‭6727‬ کیلوگرم در هکتار حداکثر عملکرد را داشت. طی دو سال اخیر(‮‭89‬ و ‮‭90‬) سکاله سرال به ترتیب با میانگین ‮‭6367‬ و ‮‭3675‬ کیلوگرم در هکتار مرتبه دوم را بدست آورد. میانگین عملکرد سه ساله علوفه تر نشان می دهد جو با ‮‭7564‬ کیلوگرم در هکتار بیشترین بوده هر چند با تریتیکاله و ماشک(‮‭6577‬ کیلو گرم در هکتار) اختلاف معنی دار ندارد و سکاله سرال با ‮‭6116‬ کیلوگرم در هکتار رتبه دوم را دارد و کشت مخلوط سکاله مونتانوم با ‮‭608‬ کیلوگرم در هکتار کمترین تولید را داشت. مقایسه اثر متقابل میانگین عملکرد 3 سال دانه و کاه مشخص نمود بیشترین تولید دانه در سال های ‮‭89‬،‮‭88‬ و ‮‭90‬ مربوط به گیاه جو به ترتیب با میانگین ‮‭1133‬ و ‮‭1470‬ و ‮‭598‬ کیلوگرم در هکتار است و تریتیکاله در مکان دوم می باشد و سکاله مونتانوم و ماشک کمترین تولید دانه را دارد. عملکرد کاه در سال اول را گیاهان تریتیکاله و سکاله سرال به ترتیب با ‮‭1857‬ و ‮‭1829‬ کیلوگرم در هکتار بالاترین.، سال دوم گیاه جو با ‮‭2467‬ کیلوگرم در هکتار حداکثر تولید را داشته هر چند با تریتیکاله اختلاف معنی دار ندارد و سال سوم سکاله سرال با ‮‭1249‬ کیلوگرم در هکتار حداکثر عملکرد را کسب نمود و حداقل تولید کاه را در این سال ها کشت مخلوط سکاله مونتانوم بدست آورد. میانگین عملکرد سه ساله دانه و کاه نشان می دهد بیشترین عملکرد دانه را گیاه جو و تریتیکاله به ترتیب با میانگین ‮‭935‬ و ‮‭930‬ کیلوگرم در هکتار و کمترین را گیاه سکاله مونتانوم و ماشک به مقدار ‮‭53‬ کیلوگرم در هکتار تولید کرده است ؛ و بالاترین عملکرد کاه مربوط به گیاه تریتیکاله با ‮‭1610‬ کیلوگرم در هکتار است هر چند با سکاله سرال(‮‭1588‬ کیلوگرم در هکتار) و جو (‮‭1448‬ کیلوگرم در هکتار ) اختلاف معنی دار ندارد و سکاله مونتانوم و ماشک با ‮‭356‬ کیلوگرم در هکتار کمترین تولید کاه را بدست آورد. مقایسه میانگین اثر متقابل عملکرد کاه و دانه بیان می کند که بیشترین عملکرد علوفه تر و دانه و کاه در سال دوم بدست آمد که به ترتیب مربوط به گیاه تریتیکاله و ماشک با ‮‭12033‬ کیلوگرم در هکتار ،گیاه جو با ‮‭1470‬ کیلوگرم در هکتار و گیاه جو ‮‭2467‬ کیلوگرم در هکتار است و کمترین عملکرد علوفه تر را سکاله مونتانوم در سال دوم با ‮‭315‬ کیلوگرم در هکتار و حداقل تولید دانه و کاه را سکاله مونتانوم و ماشک در سال سوم به ترتیب با 5 و ‮‭53‬ کیلوگرم در هکتار کسب نمود. نتایج میانگین عملکرد سه ساله در کشت مخلوط و خالص نشان داد(جدول ‮‭10‬) در عملکرد کاه به جز گیاه جو و در عملکرد دانه به استثنا جنس سکاله کشت خالص عملکرد آن بطور معنی دار بیش از کشت مخلوط است. بررسی عملکرد کاه و دانه از زادآوری گیاه سکاله کاهش معنی دار آن را مشخص می کند؛ بنحویکه هر چند عملکرد از زادآوری سال اول نسبت به کشت جدید افت معنی دار دارد؛ ولی علوفه قابل توجهی(‮‭450-1000‬ کیلوگرم در هکتار) را بدون هیچ گونه عملیات خاک ورزی تولید نموده است. عملکرد کاه ودانه از زادآوری سال دوم کاهش معنی دار نسبت به زادآوری سال اول نیز دارد و تولید آن ناچیز و صرفه اقتصادی ندارد((‮‭90‬ کیلوگرم در هکتار). نتایج حاصله از تجزیه کیفی علوفه در مراحل برداشت(گلدهی و رسیدن بذر) بیان می کند کیفیت علوفه در زمان ظهور گلدهی برتری معنی دار نسبت به موقع رسیدن بذر دارد(فزونی‭DMD‬،‭WSC‬،‭CP‬،‭ACH ‬و کاهش‭Fibre ‬، ‭ADF). ‬کیفیت علوفه سکاله سرال در زمان رسیدن دانه نسبت به دیگر گونه ها خشبی تر بوده و کیفیت علوفه گیاه سکاله مونتانوم نسبت به دیگر گونه ها بالاتر است. اختلاف معنی دار در علوفه تولیدی موقع رسیدن دانه گیاه سکاله سرال از کشت جدید و زادآوری طبیعی مشاهده نشد؛ ولی کیفیت علوفه سکاله مونتانوم یکساله درعوامل کیفی‭WSC‬، ‭CP‬،‭Fibre‬، ‭ASH ‬از گیاه دو ساله آن بیشتر است. گیاه ماشک در کشت مخلوط تاثیر قابل توجهی در کیفت محصول گندمیان کشت شده نداشت. با توجه به میزان بارندگی ها در سه سال(نمودار1) اجرای آزمایش تاثیر بارندگی روی تولید (جدول 9 ) کاملا روشن است. همچنین مشخص گردید در صورت بارندگی و پراکنش مناسب (بالاتر از‮‭300‬ میلیمتر) گیاه جو، تریتیکاله و سکاله سرال به ترتیب در اولویت اول تا سوم برای تولید کاه و دانه قرار دارند. ولی در شرایط کاهش بارندگی حدود ‮‭200-250‬ میلیمتر خصوصا در بهاره گیاه سکاله سرال و جو می تواند به ترتیب کاه و دانه قابل قبول تولید نمایند. بنابراین توصیه می گردد در شرایط مشابه با بارندگی بالاتر از ‮‭300‬ میلیمتر گیاه جو و تریتیکاله و بارندگی کمتر(‮‭200‬ میلیمتر )گیاه سکاله سرال و جو کشت گردد. واژه های کلیدی: سکاله سرآل، چاودار، جو، ماشک، کشت مخلوط و زادآوری طبیعی