داوود رودی
جواد وفابخش
حمیدرضا خادم حمزه
اسداله زارعی
معرفت مصطفوی
ابوالقاسم الحانی
فرناز شریعتی
مراد اسدی کرم

ارقام معرفی شده آزاد گرده افشان کلزا برای مناطق سرد و معتدل سرد شامل ارقام طلایه ، زرفام ،‭Okapi‬،‭Opera‬،‭Licord‬، ‭SLM‬‮‭046‬ و ‭Modena ‬و برای مناطق گرم خشک و گرم و مرطوب شامل ارقام ‭RGS‬‮‭003‬ و ساری گل می باشد. با توجه به اینکه منشای اولیه این ارقام دارای خلوص ژنتیکی صد درصد نبوده و بسته به شرایط مختلف محیطی مانند باد و حشرات تا ‮‭30‬ درصد امکان دگرگردهصافشانی وجود دارد که این مسیله می-تواند در سالصهای متوالی باعث تغییر خصوصیات کمی و کیفی و عدم یکنواختی ارقام مورد نظر گردد. لذا جهت حفظ این ارقام از نظر خصوصیات مورفولوژیکی و کیفیت روغن ضروری است هر ساله نسبت به حفظ هسته اولیه بذر و خالصصسازی آنصها از طریق انتخاب تکصبوته، بررسی و انجام آزمایشات کیفی روغن اقدام گردد. هدف از اجرای این تحقیق حفظ خلوص ژنتیکی و کیفیت روغن دانه ارقام معرفی شده کلزا وتهیه بذر پرورشی و مادری مورد نیاز بر اساس برنامه توسعه کشت دانه های روغنی است. برای این منظور از میان مزرعه تولید بذر پرورشی ( سوپر الیت ) ارقام کلزا در سال زراعی ‮‭1389-90‬ در موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج ( رقم اکاپی) و مراکز تحقیقاتی کشاورزی خراسان رضوی( رقم مودنا)، فارس- زرقان( رقم طلایه) ، فارس داراب(رقم ساری گل و ‭RGS‬‮‭003‬)، کرمانشاه( رقم اپرا) و مرکزی ( رقم لیکورد) تعداد ‮‭50‬ عدد تک بوته در مرحله شروع گلدهی مطابق با خصوصیات ظاهری هر یک از ارقام مورد نظر انتخاب و اتیکت زده شد و مراقبت های لازم تا مراحل انتهایی صورت گرفت. زمان رسیدگی بذور تک بوته ها به طور جداگانه برداشت شدند. در سال زراعی ‮‭1390-91‬ تک بوته های انتخابی سال قبل هر یک به طور جداگانه روی یک خط دو متری کشت شدند و در چهار مرحله 1- رزت 2- شروع گلدهی 3- پایان گلدهی 4- رسیدگی ، خطوط خارج از تیپ حذف گردیدند. خطوط باقی مانده پس از رسیدگی به طور جداگانه برداشت شدند و مقداری از بذور هر خط جهت انجام آزمایشات کیفی لازم به آزمایشگاه تجزیه کیفی روغن ارسال شد. بذور خطوطی که از نظر میزان اسید اروسیک و گلیکوزینولات بالاتر از حد استاندارد بودند حذف گردیدند و بذور خطوط دیگر با هم مخلوط شده و توده بذر پایه برای تولید بذر پرورشی را تشکیل دادند. نتایج بررسی کیفیت روغن دانه در ارقام مورد بررسی نشان داد که غیر از رقم ساری گل بقیه ارقام همگی دارای میزان اسید اروسیک کمتر از 2 درصد ( در حد غیر قابل تشخیص) و میزان گلیکوزینولات کمتر از ‮‭20‬ میکرو مول در میلیگرم کنجاله و میزان مناسبی درصد روغن بود. در مورد رقم ساریگل مشاهده شد که میزان اسید اروسیک روغن دانه بوته های انتخابی بالاتر از 2 درصد است هرچند میزان گلیگوزینولات کنجاله در حد استاندارد(کمتر از ‮‭20‬ میکرومول در گرم کنجاله) و درصد روغن دانه هم در وضعیت مطلوبی بود. لذا بدلیل غیر استاندارد بودن میزان اسید اروسیک دانه تمامی بذور خطوط انتخابی حذف شده و مورد استفاده قرار نمی گیرد. اما در سال آینده مجددا عمل خالص سازی این رقم و بمنظور بالا بردن کیفیت روغن دانه انجام می شود. کلمات کلیدی: کلزا، ارقام، خالص سازی،