مصطفی زارعی لطفیان
علیرضا مدیررحمتی
نورعلی رجبی مظهر
رفعت ال قاسمی
شهرام هاشم پور

برای اجرای این تحقیق تعداد ‮‭23‬ کلن برتر از میان کلن های بررسی شده در مرحله اول آزمایش (خزانه های سلکسیون ) انتخاب گردیدند. از این تعداد، ‮‭15‬ کلن تاج بسته در فواصل 3ا3 متر و 8 کلن تاج باز در فواصل 4ا4 متر در دو قطعه زمین جداگانه در اراضی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان کاشته شدند. کاشت کلن های هر دو گروه تاج باز و تاج بسته در اسفندماه ‮‭1380‬ انجام گرفت. از هر کلن تعداد ‮‭75‬ اصله نهال در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار انجام گردید. از هر کلن در هر تکرار ‮‭25‬ اصله نهال به صورت کرت های مربع شکل (5 پایها5 پایه) کشت گردیدند. در پایان هر فصل رویش 9 اصله درختان میانی آماربرداری گردید و ‮‭16‬ پایه درختان اطراف به عنوان بافر (حاشیه) در نظر گرفته شدند. در طول هر فصل رویش ضمن انجام عملیات داشت ( آبیاری، وجین، هرس و ) مقاومت و حساسیت کلن ها به آفات و امراض نیز مورد بررسی قرار گرفت. اندازه گیری ویژگی های رویشی شامل قطر در محل ارتفاع برابر سینه ( ‮‭1/30‬ متر) تا دق ت میلی متر و ارتفاع درختان تا دق ت سانتی متر انجام گردید. همچنین میزان رویش کل، رویش جاری و رویش متوسط حجمی کلن ها با نرم افزار ‭SAS ‬آنالیز شد. نتایج نشان داد که: از میان کلن های بررسی شده در فاصله کاشت 3ا3 متر کلن ‮‭62/149‬ ‭.Populus nigra L. cv ‬با میانگین قطر ‮‭13/6‬ سانتیمتر و در فاصله 4ا4 متر کلن ‭Populus ‬ا ‭euramericana cv.vernirubensis (Dode)Guinier ‬با میانگین قطر ‮‭15/1‬ سانتیمتر از بیشترین میزان قطر برابرسینه برخوردار بوده اند. حداکثر ارتفاع در فاصله کاشت 3ا3 متر متعلق به کلن ‮‭62/149‬ ‭.Populus nigra L. cv ‬با میانگین ‮‭9/62‬ متر و در فاصله کاشت 4ا4 متر مربوط به کلن ‭Populus ‬ا ‮‭154‬ ‭.euramericana (Dode)Guinier cv ‬با میانگین ‮‭11/04‬ متر بوده است. بیشترین رویش متوسط حجمی را در فاصله کاشت 3ا3 متر کلن ‮‭58/57‬ ‭.Populus alba L ‬با ‮‭9/85‬ مترمکعب در هکتار و در سال داشته است و در فاصله کاشت 4ا4 متر ‭Populus ‬ا ‮‭154‬ ‭.euramericana (Dode)Guinier cv ‬با میانگین تولید ‮‭8/94‬ متر مکعب در هکتار در سال از بالاترین میزان رویش برخوردار بوده است. با جمع بندی متغیرهای بررسی شده بر روی کلیه کلن های تاج بسته و تاج باز ، در نهایت کلن های مشروحه زیر که دارای ارزش های کمی و کیفی قابل قبول بوده و از میزان چوب تولیدی خوبی برخوردار بوده و مقاومت مناسبی نسبت به آفات داشته اند، جهت کشت در سطح وسیع به شرح زیر معرفی می گردند. ارقام برتر در فاصله کاشت 4ا4 متر ارقام برتر در فاصله کاشت 3ا3 متر میانگین تولید ‭m /ha/y ‬نام کلن میانگین تولید ‭m /ha/y ‬نام کلن ‮‭8/94‬ ‭Populus ‬ا ‭euramericana (Dode)Guinier cv. ‬‮‭9/85 1 154‬ ‭Populus alba L. ‬‮‭8/40 1 57/58‬ ‭Populus ‬ا ‭euramericana cv.vernirubensis (Dode)Guinier ‬‮‭6/83 2‬ ‭Populus nigra L. cv. ‬‮‭6/43 2 149/62‬ ‭Populus‬ا ‮‭74/1 3‬ ‭.euramericana (Dode)Guinier cv. I ‬‮‭6/77 3 214‬ ‭Populus nigra L. cv ‬واژه های کلیدی: صنوبر ، کلن ، پوپولتوم مقایسه ای ، رشد ، همدان