بررسی عامل ماده زایی و امکان استفاده از جمعیت های تک جنسی زنبورهای تریکوگراما ‭(Trichogramma spp.)‬در کنترل بیولوژیک ساقه خوار ذرت

باکتری ‭Wolbachia ‬همزیست درون سلولی تعدادی از بندپایان و نماتودها میباشد که اثرات متفاوتی را روی تولید مثل میزبان خود ایجاد میکند. القا بکرمادهزایی در زنبورهای پارازیتویید اغلب به دلیل آلودگی به باکتری ‭Wolbachia ‬و انتقال عمودی آن از طریق سیتوپلاسم تخم صورت میگیرد. عامل اصلی مادهزایی در زنبورهای ‭(Hym.‬، ‭Trichogrammatidae) Trichogramma‬نیز که به عنوان پارازیتویید تخم بالصپولکداران در سطح وسیعی رهاسازی میشوند، باکتری ولباخیا میباشد. از جنبهی نظری، استفاده از لاینهای بکرزایی که فقط زنبورهای ماده تولید میکند نسبت به جمعیتهای دوجنسی میتواند دارای مزیتهایی باشد. در ایران، زنبورهای تریکوگراما برای کنترل برخی از آفات کلیدی نظیر ساقه خوار برنج، ساقه خوار اروپایی ذرت و کرم گلوگاه انار تکثیر و رهاسازی میشوند. بر این اساس هدف از این پژوهش ردیابی باکتری‭Wolbachia ‬در بین جمعیتهای ایرانی ‭Trichogramma ‬و ارزیابی تاثیر آن بر ویژگیهای زیستی زنبور مادهزا به عنوان یک عامل کنترل بیولوژیک مناسب در نظر گرفته شد. با بررسیهای انجام شده، باکتری ‭Wolbachia ‬در بین جمعیتهای بومی زنبور تریکوگراما با روش مولکولی ردیابی و در نهایت بیشترین میزان آلودگی باکتریایی در 5/%‮‭49‬ از افراد جمعیت بابلسر، متعلق به گونهی ‭Trichogramma brassicae Bezd. ‬برآورد شد. بررسی و مقایسهی جدول زندگی جمعیت تکجنسی آلوده به باکتری ‭(A) ‬با جمعیتصهای دوجنسی طبیعی ‭(B) ‬و تغذیه شده با آنتیبیوتیک ‭(CB) ‬زنبور ‭T. brassicae ‬در سه دمای ،‮‭25 20‬ و ‮‭30‬ درجه سلسیوس نشان داد که در دمای ‮‭20‬ ‭C ‬به دلیل تراکم بیشتر باکتری و تثبیت آلودگی در تمام افراد جمعیت، تفاوتی بین جمعیتهای آلوده و غیرآلوده از نظر میزان پارازیتیسم، تعداد نتاج ماده، طول عمر و پارامترهای رشد جمعیت شامل ‭rm ‬، ، ‭T ‬و ‭DT ‬وجود ندارد. همچنین بر اساس نتایج حاصل از ذخیرهسازی کوتاه مدت این سه جمعیت ‭(A‬، ‭B ‬و ‭CB) ‬که در دماهای ‮‭20‬ و ‮‭25‬ درجه سلسیوس پرورش داده شده بودند، درصد خروج زنبور تکجنسی پرورش یافته در ‮‭20‬ ‭C ‬تفاوت معنیداری با جمعیتصهای دوجنسی غیرآلوده نداشت. مقایسه قدرت پراکنش و پارازیتیسم جمعیتهای تکجنسی و دوجنسی طبیعی روی گیاه ذرت (‮‭704‬ ‭SC) ‬در شرایط گلخانه نشان داد که از نظر تعداد تخم پارازیت شده به ازا یک زنبور ماده تفاوت معنیداری بین جمعیتهای مورد آزمایش وجود ندارد. اما بر اساس محاسبات، با رهاسازی ‮‭100‬ عدد زنبور (شامل زنبورهای نر در جمعیت دوجنسی) تعداد دسته تخم پارازیت شده توسط زنبور تکجنسی بیشتر از دوجنسی خواهد بود. به عبارت دیگر با وجود آنکه زنبور مادهزا در شرایط آزمایشگاه باروری کمتری نسبت به زنبور دوجنسی همصتای خود داشت، اما در شرایط گلخانهصای از توانایی بیشتری برای کنترل آفت برخوردار میباشد. در شرایط مزرعهای نیز با وجود معنیدار نبودن تفاوت بین سه جمعیت مورد نظر، بیشترین میانگین تعداد کارت و تخمهای پارازیت شده از رهاسازی زنبور مادهزای تکجنسی ‭(A) ‬به میزان ‮‭1/94 0/21‬ تلهتخم و ‮‭7/26 1/2‬ تخم پارازیته به دست آمد. در مجموع چنین نتیجهصگیری میشود که استفاده از این لاین تکجنسی آلوده به ‭Wolbachia ‬زنبور ‭T. brassicae ‬به عنوان گونهی غالب در کشور، میتواند علاوه بر کاهش هزینههای تولید انبوه، افزایش کارایی کنترل بیولوژیک را در مزارع ذرت و برنج شمال ایران در پی داشته باشد. واژههای کلیدی: جمعیت مادهزا، ‭Wolbachia‬، ‭Trichogramma brassicae‬، ویژگیهای زیستی، کنترل بیولوژیک، ساقهخوار ذرت