حسین توکلی نکو
محمدحسن عصاره
مهدی ادنانی
عباس پورمیدانی
محمدهادی میرزاپور
حسین سردابی

به منظور شناسایی اکوتیپ های برتر اکالیپتوس در مناطق کویری و خشک ایران، جمع آوری بذر، تولید نهال و انتقال به مزرعه آزمایشی در استان قم پروژه تحقیقاتی طی سال های ‮‭1384‬ تا ‮‭1389‬ اجرا گردید. در این پروژه نمونه های جمع آوری شده از نظر سازگاری، پایداری و عملکرد با حذف اثر زمان و مکان در قالب طرح های آزمایشات کشاورزی مقایسه خواهند شد (اثر گونه و یا اکوتیپ). با درنظر گرفتن ماهیت و اهداف طرح که بررسی سازگاری و عملکرد در مناطق خشک و شور کویری است به مناطق مشابه در ایران (استان های اصفهان، یزد ، فارس، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، خوزستان و گلستان) عزیمت گردید. در بازدید از مناطق رویشگاهی اکالیپتوس در قالب اجرای این طرح تحقیقاتی تعداد ‮‭59‬ فرم مشخصات به همراه نمونه هرباریومی گیاه، ‮‭17‬ نمونه خاک‮‭13‬، نمونه آب و ‮‭75‬ نمونه بذر از اکسشن های مختلف اکالیپتوس در مناطق آب و هوایی ایران، بخصوص مناطق شور، خشک و قلیا تهیه گردید. نهال های گلدانی تولید شده از بذور گونه های مختلف اکالیپتوس در خزانه تولید نهال پس از سپری کردن مدت انتظار درخزانه ی با شرایط اقلیمی مشابه با عرصه کاشت، در فروردین ماه ‮‭1387‬ به مزرعه آزمایشی واقع در اراضی تپه سلام واقع در ‮‭10‬ کیلومتری شمال شرقی شهرستان قم (حاشیه جاده قم - اراک) منتقل شدند. پس از کاشت و استقرار نهال های گلدانی از گونه های مختلف، صفات رویشی و مورفولوژیکی از جمله ارتفاع، قطر تنه در محل یقه، وضعیت شادابی و زنده مانی نهال ها و میزان آلودگی به آفات و بیماری ها، به تفکیک در طی سال های اجرای طرح اندازه گیری شد. به دلیل همیشه سبز بودن درختان اکالیپتوس آماربرداری و ثبت صفات رویشی در تمام طول سال و در دو مرحله یکی اوایل پاییز (پس از سپری شدن تنش گرمایی تابستان) و دیگری اوایل بهار (پس از سپری شدن تنش سرمایی زمستان) صورت گرفت. تجزیه های مختلف آماری نظیر تجزیه واریانس، تجزیه رگرسیون، مقایسه میانگین صفات، ضرایب همبستگی بین صفات صورت گرفت و در نهایت مناسب ترین گونه از بین گونه های مورد بررسی، در شرایط آزمایش با توجه به اهدافی که در هر پروژه جنگلکاری و توسعه فضای سبز دنبال می گردد، معرفی گردید. در این بین گونه ‭rubida E. ‬بیشترین نسبت زنده مانی در یکسال تنش گرمایی و سرمایی و بیشترین رشد قطری در تابستان سال اول، گونه ‭E. striclandi ‬بیشترین ارتفاع را پس از سپری شدن سرمای زمستان، گونه ‭kingsmillii E. ‬بیشترین زنده مانی پس از تنش ناشی از انتقال و کاشت، گونه ‭ E. Caesia ‬بیشترین عملکرد را در اندازه قطر، ارتفاع و زنده مانی پس از دوره رویش تابستان و سال اول و همچنین بیشترین میزان را در نسبت تنش های گرما و سرمای فصول تابستان و زمستان در سال اول داشت. واژه های کلیدی: اکالیپتوس، سازگاری، سرما، شوری، ارتفاع کل، قطر زنده مانی.