شهروز برادران نویری
علیرضا علیپور
محمد پوردهقانی
فریدون چکمه دوزقاسمی
محمود محسنی
علی حلاجیان

ذخایر با ارزش ماهیان خاویاری دریای خزر در دو دهه اخیر کاهش چشمگیری یافته است. این کاهش صید به تبع خود کاهش دسترسی به مولدین مناسب جهت استحصال مواد تناسلی را بدنبال داشته است. این پروژه به منظور جمع آوری اسپرم های مازاد مصرف مولدین ماهیان خاویاری جنوب دریای خزر، انجماد و نگهداری طولانی مدت آنها جهت استفاده های بعدی، پیشنهاد و مورد تصویب قرار گرفت. در مدت نمونه برداری طی دو فصل تکثیر سالهای ‮‭1385 -86‬ ، بررسی های کمی و کیفی بر روی اسپرم ‮‭25‬ مولد تاسماهی ایرانی، 4 مولد ازون برون، 3 مولد فیلماهی و 2 مولد شیپ (کلا ‮‭34‬ مولد) صورت گرفت. از بین این مولدین، اسپرم ‮‭18‬ مولد شامل ‮‭12‬ عدد تاسماهی ایرانی، 4 عدد ازون برون، 1 عدد فیلماهی و 1 عدد تاسماهی شیپ که کیفیت مناسبی داشتند انتخاب و منجمد شدند. پس از رقیق سازی نمونه ها با رقیق کننده مخصوص اسپرم ماهیان خاویاری (شامل ‮‭118‬ ‭mM ‬تریس، ‮‭4/23‬ ‭mM ‬ساکارز، %‮‭15‬ ‭DMSO) ‬به نسبت 1 :،1 مخلوط اسپرم/ رقیق کننده با دستگاههای خاص این کار به نی های انجماد ‮‭0/5‬ میلی لیتری انتقال داده شده و طبق برنامه سرمادهی چند مرحله ای منجمد شده و وارد فاز ازت مایع گردیدند. نمونه ها جهت ارزیابی های بعدی و لقاح آزمایشی در حمام آب گرم ‮‭40‬ درجه سانتی گراد به مدت ‮‭20‬ ثانیه انجمادزدایی شدند. طی اجرای این پروژه ‮‭1010‬ میلی لیتر از اسپرم تاسماهی ایرانی، ‮‭110‬ میلی لیتر اسپرم ماهی شیپ ، ‮‭90‬ میلی لیتر اسپرم ازون برون و‮‭80‬ میلی لیتر اسپرم فیلماهی منجمد و نگهداری شد. میزان کاهش تحرک اسپرمهای منجمد شده در مقایسه با نمونه های تازه بین ‮‭10‬ تا ‮‭52/5‬ درصد متفاوت بود، اما این کاهش تحرک پس از وارد شدن به فاز ازت مایع در تمامی نمونه ها پس از 7 ماه تفاوت معنی داری را با اولین لحظه ورود به ازت مایع نشان نداده است (‮‭0/005‬‭> P ). ‬بررسی نمونه های اسپرم مولدین تاسماهی ایرانی صید شده در رودخانه سفیدرود نشان داد که تراکم اسپرم در نمونه های رودخانه ای بطور معنی داری بیشتر از تراکم اسپرم مولدین غیر رودخانه ای این گونه است (‮‭0/05‬ ‭P <) . ‬همچنین مقایسه کاهش میزان تحرک اسپرم انجمادزدایی شده ماهی ازون برون نسبت به اسپرم انجمادزدایی شده تاسماهی ایرانی نشان می دهد که اسپرم ازون برون نسبت به تحمل شرایط انجماد تحمل بیشتری دارد. لقاح آزمایشی تخم تازه با اسپرم منجمد ازون برون و تاسماهی ایرانی به ترتیب ‮‭27/4‬ % و 2/%‮‭58‬ (پس از 4 ساعت) را نشان داد. کلمات کلیدی: انجماد اسپرم، درصد تحرک، بانک اسپرم، ماهیان خاویاری، دریای خزر