حسین سردابی
جواد رشیدی
موسی صادقی
حمید مزارعی

گونه زیتون خوراکی ‭(olea europaea ) ‬به لحاظ چند منظوره بودن بالاخص مثمر بودن و تثبیت بیولوژیکی خاک حایز اهمیت است. لذا این گونه با توجه به شرایط آب و هوای و ادافیکی استان انتخاب شد. طرح تحقیقاتی جنگلکاری چند منظوره با کشت نهال های ‮‭12‬ رقم زیتون خوراکی‭(olea europaea ) ‬شامل ارقام آربکین، زرد زیتون، روغنی رودباری، ماری، میشن، لچیو، لمسکی، شنگه، سبز زیتون، سویلانا، بلیدی و مانزالینا وارداتی از شمال کشور و برخی ارقام بومی با هدف ایجاد پوششی سبز در مناطق مستعد استان بوشهر، استفاده از اراضی ملی و کم بازده از نظر تولیدات کشاورزی و احیانا تولید محصول در عرصه ایستگاه تحقیقاتی چهوک وابسته به مر کز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر از سال ‮‭1375‬ آغاز شد. با بررسی های اولیه و موفقیت در تکثیر قلمه های کاشته شده زیتون از پایه های واقع در استان بوشهر و ارقام شمال کشور با استفاده از هورمون و نیز بدون استفاده از هورمون و به دور از شرایط گلخانه ای، نتایج نشان داد که امکان کاشت ارقام مختلف زیتون در استان بوشهر وجود دارد. بعد از پایان فاز اول طرح، کشت نهال های گلدانی ‮‭12‬ رقم زیتون فوق الذکر که از شمال کشور وارد شده بود در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی در اسفند ماه سال ‮‭1377‬ انجام شد و در سال اول استقرار نهالها، هر هفته یک بار نهال ها آبیاری شدند. در سال بعدی دور آبیاری هر 2 هفته یکبار آنهم در زمان بدون بارش بارندگی انجام شد. در سال های بعد دور آبیاری به تدریج تا پایان زمان اجرای طرح افزایش یافت به طوری که در سال نهم و دهم،آبیاری پایه های زیتون انجام نشد. نتایج نشان داد که تمامی ارقام برای استقرار،در سال اول نیاز به آبیاری دارند. در این مرحله تمامی ارقام توانستند در سال اول استقرار یافته و به حیات خود ادامه دهند. در خاتمه طرح، با انجام عملیات آمار برداری ‮‭100‬درصد از تکرارها ، نتایج نشان داد که بیشترین تلفات و ازبین رفتن پایه ها مربوط به رقم بلیدی(‮‭40‬ درصد) و بعد از آن رقم آربکین(‮‭25‬ درصد) بوده است و رقم های شنگه(‮‭2/5‬ درصد)، زرد زیتون، میشن(5 درصد) ، مانزالینا(‮‭10‬ درصد) در مکان های بعدی قرار دارند. بقیه ارقام شامل روغنی محلی رودباری، سبز زیتون، سویلانا، لچیو، لمسکی و ماری بطور ‮‭100‬درصد زنده مانی داشتند. به لحاظ رویش ارتفاعی و تاج ،سویلانا بیشترین رویش و شنگه کمترین را داشته است. به لحاظ میوه دهی تمامی ارقام با توجه به دور آبیاری محصول ده بودند،اما سویلانا و لچیو دارای بالاترین درصد میوه دهی و سبز زیتون و لمسکی کمترین درصد میوه دهی را داشتند، در صورتی که عملیات باغبانی لحاظ گردد تمامی ارقام می توانند از نظر اقتصادی محصول ده باشند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس(جدول ‮‭1-4‬) نشان می دهد که بین ارقام زیتون از نظر زنده مانی اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد وجود دارد. همچنین در مقایسه میانگین رقمها در آزمون دانکن(جدول ‮‭2-4‬)، ارقام لمسکی، سبز، سویلانا، لچیو و روغنی دارای صدرصد زنده مانی و رقم بلیدی دارای کمترین درصد زنده مانی می باشد(‮‭60‬). نتایج حاصل از تجزیه واریانس(جدول ‮‭1-4‬) نشان می دهد که بین ارقام زیتون از نظر میوه دهی اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد وجود دارد. همچنین در مقایسه میانگین رقمها در آزمون دانکن(جدول ‮‭2-4‬)، ارقام شنگه(‮‭97/5‬) و میشن(‮‭57/75‬) دارای بیشترین درصد پایه های میوه ده و ارقام سبز(‮‭2/5‬)، لمسکی(‮‭2/5‬) و مانزالینا(5) دارای کمترین درصد پایه های میوه ده می باشد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس(جدول ‮‭1-4‬) نشان می دهد که بین ارقام زیتون از نظر سطح تاج پوشش اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد وجود دارد. همچنین در مقایسه میانگین رقمها در آزمون دانکن(جدول ‮‭2-4‬)، ارقام سویلانا(‮‭10/6625‬) و روغنی(‮‭9/785‬) دارای بیشترین سطح تاج پوشش و رقم شنگه (‮‭4/55‬) دارای کمترین سطح تاج پوشش می باشد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس(جدول ‮‭1-4‬) نشان می دهد که بین ارقام زیتون از نظر ارتفاع کل اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد وجود دارد. همچنین در مقایسه میانگین ارقام در آزمون دانکن(جدول ‮‭2-4‬)، رقم روغنی(‮‭3/17‬) و سویلانا(‮‭3/32‬)دارای بیشترین ارتفاع و شنگه(‮‭2/27‬) دارای کمترین ارتفاع کل می باشد. بطور کلی با توجه به شرایط آب و هوایی استان که شامل اقالیم بیابانی گرم شدید تا گرم خفیف است، در صورت عدم وجود محدودیت بافت و املاح خاک،امکان کاشت زیتون و توجیه اقتصادی آن وجود دارد. به هر حال نتایج بررسی ها نشان داد که امکان کشت زیتون در چنین شرایط آب و هوایی وجود دارد و همچنین امکان تعمیم نتابج این پروژه به سایر نقاط استان یوشهر نیز وجود دارد.تمامی شرایط آب و هوایی استان وجود دارد مشخص شده که علاوه بر رشد و زنده مانی مناسب،محصول ده نیز هستند. در صورت وجود آب مناسب و خاک اصلاح شده، برداشت اقتصادی زیتون توجیه پذیر بوده و نیز امکان ترمیم شرایط خشک و شکننده عرصه های منابع طبیعی با کاشت زیتون وجوددارد. کلیدواژه ها: زیتون، جنگلکاری، ‭olea europaea‬، رقم، آربکین،زرد زیتون، روغنی رودباری، ماری، میشن، لچیو، لمسکی، شنگه، سبز زیتون، سویلانا، بلیدی ، مانزالینا