زهرا باهرنیک
حسن قلیچ نیا
رسول رنگ آوران
جمال حسنی
علی محمدیان
براتعلی غلامی
لیلا روشندل
مهدی فرحپور
ابراهیم شریفی آشورآبادی
محمدحسین لباسچی
امرعلی شاهمرادی
ولی الله مظفریان
پروانه عشوری
فاطمه عسگری

به منظور تعیین پراکنش گونه های مختلف جنس آویشن ‭(Thymus) ‬و تعیین مناطق تولید آن در شش استان منتخب شامل استانهای آذربایجان شرقی، کردستان، خراسان، فارس، لرستان و مازندران تحقیقی در سالهای ‮‭1386-1389‬ انجام شد. در این تحقیق ضمن انجام پیمایشهای صحرایی در مناطق مختلف و بررسی وضعیت فعلی، پراکنش و تراکم گونه ها ار طریق پلات های نمونه برداری همراه با بررسی برخی ویژگیهای اکولوژیک از جمله ویژگیهای توپوگرافی منطقه شامل ارتفاع، شیب و جهت و برخی فاکتور های خاک همراه با جمع آوری و ثبت اطلاعات هواشناسی انجام شد. سپس با استفاده از اطلاعات بدست آمده و آنالیز آنها، نقشه رویشگاههای گونه های مختلف با استفاده از نرم افزار ‭ILWIS - GIS‬تهیه و تجزیه و تحلیلهای آماری با استفاده از نرم افزا ‭PC-ORDER ‬انجام شد. جمع بندی عوامل موثر بر پراکنش گونه های آویشن با استفاده از دو روش تجزی مولفه های اصلی و تجزی تطابق کانونیک نشان داد که در پراکنش گونه های مختلف آویشن در مناطق مختلف بافت، فسفر، پتاسیم و هدایت الکتریکی خاک و همچنین ارتفاع منطقه نقشی مهم دارد. در این تحقیق مشخص شد که گونه ‭T .fallax ‬در استانهای کردستان و مازنداران دارای بیشترین همبستگی با میزان فسفر بود. اسیدیته نیز در تفکیک گونهصهای آویشن تاثیر بسزایی داشت ، بطوریکه گونه ‭T .kotshyanus ‬در استان آذربایجان شرقی، گونهصهای ‭ T. transcaspicus‬و ‭T. transcaucasicus ‬در دو رویشگاه متفاوت در استان خراسان و گون ‭ T. fedtschenkovi ‬در استان مازندارن، بیشترین همبستگی را با میزان اسیدیته ‭(pH) ‬نشان دادند. همچنین نتایج نشان داد که گونهصهای آویشن در استان خراسان در دامن ارتفاعی ‮‭1715‬ تا ‮‭2100‬ متر از سطح دریا رویش دارد. نتایج این پژوهش نشان داد که گون ‭T. transcaucasicus ‬از نظر خصوصیات خاکی در خاکصهای سیلتی_رسی و میزان پتاسیم و سنگریز بالا گسترش دارد. گون ‭ T . fallax‬دارای شرایط خاک تقریبا مشابهی است و بافت لومی شنی دارد.در رویشگاه گون ‭ T. kotschyanus ‬میزان درصد شن بالا و همچنین میزان فسفرخاک دارای مقدار بالایی بود. حضور گون ‭T. fedtschenkovi ‬در خاکصهای شنی و با میزان ‭T.N.V ‬بسیار بالا و گون ‭ T .pubscens‬در خاکصهای با بافت متوسط و میزان سنگریز بالا بود. رویشگاه گون ‭T. daenensis ‬و ‭T. lancifolium ‬دارای بیشترین درصد مادهص آلی و آهک، بیشترین میزان اسیدیته، هدایت الکتریکی، فسفر و درصد سنگریزه بود. همچنین نتایج نشان داد که استانهای کردستان و آذربایجان شرقی دارای بالاترین سطح پوشش و پراکنش آویشن در میان شش استان منتخب بوده و میتوانند بعنوان قطب های تولید این گیاه مد نظر قرار گیرند. کلمات کلیدی: آویشن، رویشگاه، عوامل اکولوزیک، نفشه پراکنش، قطب تولید،‭Thymus