تاثیر کشت و اهلی کردن بر رشد و مواد موثره تعدادی از گونه های جنس آویشن در اقالیم مختلف کشور

به منظور بررسی رویشگاههای طبیعی و تاثیر کشت و اهلی کردن گونه های مختلف جنس ‭Thymus ‬در اکوسیستم های زراعی، آزمایش های جداگانه ای در سالهای ‮‭1386-89‬در استان های آذربایجان غربی، اصفهان، تهران، خراسان شمالی و قزوین اجرا شد. بعد از مشخص شدن رویشگاههای طبیعی گونه های آویشن ‭(Thymus) ‬در استانهای مورد نظر و انتخاب سایت هایی در هر منطقه، عوامل اکولوژیک، توپوگرافی و زمین شناسی هر سایت مطالعه شد. در هر سایت، تعدادی از ویژگیهای گیاه در 9 پلات 5*5 متر مربعی تبت گردید. اسانس گیری از سرشاخه اندام هوایی پلات ها با روش کلونجر انجام شد. نتایج نشان داد، ترکیبات عمده موجود در اسانس گونه های مختلف آویشن شامل تیمول، کارواکرول و تعدادی از ترکیبات دیگر بود. تیمول و 1و8 سینیول در تمام گونه های مورد بررسی مشاهده شدند. در اکثر گونه ها، تیمول نسبت به سایرین، جز ترکیبهای اصلی بود. بیشترین مقدار تیمول مربوط به گونه ‭Th. daenensis ‬از منطقه اسکندری استان اصفهان بود که ‮‭71/8‬ درصد از ترکیبات موجود در اسانس را تشکیل می داد. کمترین مقدار تیمول، مربوط به گونه ‭Th. carmanicus ‬بود که از گردنه خوانسار استان اصفهان جمع آوری شد و دارای یک درصد تیمول و ‮‭90‬ درصد کارواکرول بود. این نمونه بیشترین مقدار کارواکرول را نسبت به سایرین داشت. در مرحله دوم آزمایش، بذر و قلمه از رویشگاه جمع آوری شده، در مزرعه کشت گردید و تاثیر کشت و اهلی کردن بر گونه های مورد مطالعه آویشن در شرایط زراعی بررسی شد. این آزمایش، به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید. تیمار اصلی شامل تعدادی از گونه های بومی استان به همراه گونه اهلی ‭Th. vulgaris ‬و تیمار فرعی نیز مراحل مختلف برداشت آویشن بود. از بین نمونه های کشت شده در اکوسیستم زراعی استانهای مورد بررسی، بیشترین تجمع ماده خشک اندام هوایی در سال ‮‭1388‬ از کشت بذر گونه ‭Th. daenensis ‬در ایستگاه شهید فزوه استان اصفهان بدست آمد. ماده خشک بدست آمده در مراحل انتهای گلدهی و بذر دهی، به ترتیب ‮‭4347/46‬ و ‮‭4423/88‬ کیلو گرم در هکتار بود که نسبت به سایرین دارای اختلاف معنی دار داشت. مقدار اسانس در مراحل فوق به ترتیب ‮‭2/07‬ و ‮‭0/89‬ درصد بود. بررسی تغییرات تیمول به عنوان یک ترکیب شاخص نشان داد که در بین توده های بومی مورد بررسی در شرایط زراعی استانهای مورد نظر، میزان تیمول در گونه ‭Th. daenensis ‬در ایستگاه شهید فزوه استان اصفهان و گونه ‭transcaspicus Th. ‬در ایستگاه کهنه کند استان خراسان شمالی به ترتیب با میانگین ‮‭81/24‬ و ‮‭74/44‬ درصد، بیشترین مقدار را نسبت به سایر گونه های بومی داشتند. این در حالی است که میزان تیمول گونه ‭Th. vulgaris‬، به عنوان یک گونه اهلی شده و شاهد، در ایستگاه ساعتلو از استان آذربایجان غربی ‮‭48/97‬ درصد، ایستگاه شهید فزوه از استان اصفهان ‮‭63/05‬ درصد، ایستگاه خجیر از استان تهران ‮‭42/24‬ درصد و ایستگاه کهنه کند از استان خراسان شمالی، ‮‭74/44‬ درصد بود. با توجه به نتایج، گونه بومی ‭Th. daenensis ‬با عملکرد اندام هوایی و مقدار تیمول مناسب، نسبت به گونه اهلی شده ‭Th. vulgaris ‬و سایر گونه های بومی دیگر از وضعیت مطلوبتری برخوردار بود. لغات کلیدی: آویشن، رویشگاه، کشت و اهلی کردن، اسانس، شاخص های فیریولوژیک رشد، مدل سازی