جواد مظفری
محمدجعفر آقایی
سالار شعف

شناسایی، ارزیابی و طبقه بندی کلکسیونهای منابع ژنتیکی امکان سازماندهی بهتر، نمونه برداری موثر ژرم پلاسم و دسترسی بهتر به تنوع ژنتیکی را برای اصلاح کنندگان نباتات فراهم می سازد. در این تحقیق، . تنوع ژنتیکی ‮‭53‬ رقم محلی نخودهای دسی غرب و شمال غرب ایران با استفاده از نشانگر های مولکولی ‭RAPD ‬و‮‭18‬ صفت کیفی وکمی مورفولوژیک برآورد گردید. سپس کارآیی روش های ارزیابی مورفولوژیکی در گلخانه و ارزیابی مولکولی با روش معمول ارزیابی مورفولوژیکی تنوع در مزرعه مقایسه شد. علیرغم معنی داربودن اختلاف میانگین اکثر صفات در دو شرایط ارزیابی گلخانه و مزرعه، همبستگی معنی داری بین میانگین های اکثر صفات کیفی و بعضی از صفات کمی در دو شرایط مذکور مشاهده شد. بر اساس شاخص تنوع شانون- ویور ‭(H') ‬نیز اکثر صفات کیفی به غیر از تیپ رشد واندازه برگچه اختلاف معنی داری در بین گلخانه و مزرعه نشان ندادند. تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که رنگ بوته و وزن دانه هم در گلخانه و هم در مزرعه جز مهمترین صفات در مولفه های اول و دوم بودند. همبستگی فواصل ژنتیکی محاسبه شده درگلخانه و مزرعه معادل‮‭0/43‬ و معنی دار بود (‮‭01.0‬ ‭> P) ‬که نشان دهنده تشابه تنوع ارزیابی شده این ژرم پلاسم دردو شرایط گلخانه و مزرعه ای است. بر اساس نتایج این مطالعه ارزیابی تنوع ژنتیکی ژرم پلاسم نخود در شرایط گلخانه ای برای صفات رنگ بوته، رنگ گل، رنگ بذر، شکل بذر، بافت پوسته بذر و وزن دانه امکان پذیر بوده و با ارزیابی تنوع ژنتیکی در مزرعه تفاوت معنی داری ندارد.تجزیه کلاستر صفات مورفولوژیک به روش ‭UPGMA ‬نشان داد که تنوع ژنتیکی از پراکندگی جغرافیایی در ژرم پلاسم مورد مطالعه تبعیت نمی کند. بر اساس نشانگر مولکولی ‭RAPD ‬از میان ‮‭72‬ آغازگر ارزیابی شده، ‮‭10‬ آغازگر چند شکلی را در بین توده ها نشان دادند و در کل ‮‭36‬ مارکر پلی مورفیک تولید نمودند و توانستند تمام توده های مورد بررسی را از یکدیگر تفکیک نمایند. فاصله ژنتیکی توده ها بر اساس ضریب ژا کارد که از ‮‭0/05‬ تا ‮‭81‬/،0 با میانگین‮‭0/43‬ محاسبه گردید.تجزیه کلاستر بندهای پلی مورفیک به روش ‭UPGMA ‬الگوی جغرافیایی مشخصی را در رابطه با تنوع ژنتیکی توده ها نشان نداد.بر اساس مارکرهای ‭RAPD ‬چند شکلی ‭DNA ‬پایینی در نخودهای دسی مشاهده گردید.این مسیله احتمالا میتواندناشی از ناسازگاری نخود در تلاقیهای طبیعی بین گونه ای و یا شدت بالای گزینش طبیعی و مصنوعی در این گونه باشد. همبستگی فواصل ژنتیکی بر اساس ارزیابی مزرعه ای و گلخانه ای با فواصل ژنتیکی بر اساس ‭RAPD ‬به ترتیب معادل ‮‭0/18‬ و ‮‭0/16‬ بودند که نشان دهنده تشابه پایین ارزیابی تنوع ژنتیکی بر اساس صفات مورفولوژیک و نشانگر ‭RAPD ‬می باشد. ا ین امر ممکن است در نتیجه تعداد کم مکانهای ‭RAPD ‬ارزیابی شده و یا به علت بالا بودن شباهتهای مورفولوژیکی در نخودهای دسی مورد مطالعه باشد. کلمات کلیدی: نخود، تنوع ژنتیکی، ‭RAPD