فرهاد اسدی
رفعت اله قاسمی
رضا باقری
علیرضا مدیررحمتی
مریم جبلی
محسن کلاگری
محبت علی نادری شهاب

به منظور بررسی خصوصیات رویشی، رویشگاهی و ژنتیکی توده های صنوبر مستقر در حاشیه رودخانه های سه استان کرمانشاه، زنجان و اصفهان، تعداد ‮‭22‬ توده صنوبرکاری شده از گونه های ‭Populus alba ‬و ‭P. nigra ‬انتخاب شد و مشخصات رویشی درختان صنوبر در هر یک از توده ها شامل قطر، ارتفاع، رویش قطری، رویش ارتفاعی و رویش حجمی اندازه گیری و محاسبه شد. ویژگی های هر یک از توده ها از نظر شیب، جهت، ارتفاع از سطح دریا، فاصله از توده قبلی، و مشخصات فیزیکوشیمیایی خاک تعیین گردید. در هر توده 3 درخت انتخاب شد و پس از تهیه قلمه از آن ها در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی در مجتمع تحقیقاتی البرز کرج و ایستگاه های تحقیقاتی سه استان مزبور کاشته شدند. به منظور تعیین تفاوت های رویشی در یک محیط جدید، قطر و ارتفاع هر یک از نهال ها در دوره های زمانی ‮‭10‬ و ‮‭30‬ روزه در یک فصل رشد اندازه گیری شدند. ‮‭22‬ صفت مورفولوژیکی نیز از هز یک از واحدهای آزمایشی اندازه گیری گردید. با استفاده از مارکر ملکولی میکروساتلایت سطح هتروزیگوسیتی، فراوانی آللی، و تنوع ژنتیکی درختان صنوبر تعیین شد. تجزیه و تحلیل داده در نرم افزارهای ‭MSTATC‬، ‭SPSS‬، و‭PC-ORD ‬به صورت یک و چند متغیره انجام گردید. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس بین توده ها از نظر میزان رویش در دوره های زمانی مختلف در یک فصل رویش اختلاف معنی دار وجود ندارد ولی بین دوره های زمانی تفاوت معنی دار دیده شد. نتایج تجزیه و تحلیل خصوصیات رویشی درختان در هر یک از توده ها نشان داد که میزان رویش در هکتار و در سال از ‮‭10/35‬ (توده 4 استان کرمانشاه) تا ‮‭61‬ متر مکعب ( توده 3 استان زنجان) بود. لیکن درصد حضور درختان در طبقات قطری مختلف در درجه بندی هر یک از توده ها نقش اساسی ایفا می نماید. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی داده های خاکشناسی توانست توده های هر استان را به خوبی از هم تفکیک نماید. در این خصوص ارتباط معنی داری بین ویژگی های خاک و نوع گونه وجود نداشت. در مطالعات مولکولی بر پایه 3 جایگاه میکروساتلایت ‭(WPMS‬‮‭18‬،‭WPMS‬‮‭16‬ و‭WPMS‬‮‭09‬ ) تعداد آلل در هر جایگاه ،2 هتروزیگوسیتی مورد انتظار ‮‭512‬/،0 هتروزیگوسیتی مشاهده شده 1 و فاصله ژنتیکی صفر درصد بدست آمد که نشاندهنده عدم وجود تنوع ژنتیکی بر پایه این 3 پرایمر در صنوبرهای دست کاشت است. بر اساس نتایج حاصله تکثیر غیر جنسی صنوبرها در سالیان گذشته منجر به از دست رفتن سطح تنوع ژنتیکی گشته و لزوم تکثیر جنسی این درختان را مشخص می نماید. واژگان کلیدی: نیگرا، آلبا، تنوع ژنتیکی، نشانگرهای مورفولوژیکی، خصوصیات رویشگاهی، پارامترهای رویشی