بررسی سازگاری و عملکرد برخی گونه های آویشن در دیم زارهای مختلف کشور - آذربایجان شرقی

گیاه دارویی آویشن تنوع گونه ای و رویشگاهی متنوعی در ایران دارد. به منظور بررسی اثر تراکم بر صفات کمی و کیفی گونه های مختلف آویشن در شرایط دیم آذر بایجان شرقی ،آزمایشی به صورت اسپلت پلات در قالب بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی ‮‭1390-86‬ در ایستگاه سعید آباد آذر بایجان شرقی انجام شد. عامل اصلی شامل 4گونه آویشن‭(T. kotchyanus‬،‭Thymus pubescens ‬، ‭T. vulgaris‬،‭T. daenensis ) ‬و عامل فرعی شامل تراکم در 3 سطح (6،4و8 بوته در متر مربع) بودند. صفات ارتفاع بوته،قطر تاج پوشش،تعداد ساقه،عملکرد سرشاخه،درصد و عملکرد اسانس ،درصد تیمول و کارواکرول در آزمایش مزرعه ای مورد بررسی قرار گرفتند‭. T. daenensis‬،دارای بیشترین تاج پوشش(‮‭25/77‬ سانتی متر)تعداد ساقه(‮‭31/77‬ ساقه)،درصد اسانس (‮‭1/06‬) و درصد تیمول (‮‭70/18‬ درصد) را در شرایط دیم داشت.گونه ‭T.kotchyanus‬،بیشترین عملکرد (‮‭212/56‬گرم درکرت)وگونه ‭T. pubescens‬بیشترین مقدار کارواکرول (‮‭18/32‬ درصد)را تولید نمود.تراکم تاثیری بر ارتفاع،درصد اسانس و درصد کارواکرول و تیمول نداشت.ولی تراکم 4 بوته در متر مربع ،قطر تاج پوشش با (‮‭23/66‬ سانتی متر )و تعداد ساقه (‮‭26/91‬ ساقه )،عملکرد (‮‭166/4‬ گرم درکرت)و عملکرد اسانس(9/. در صد )را تولید نمود. با توجه به اهمیت مطالعات گلخانه ای اثر تنش خشکی بر سبز شدن و رشد گیاهچه گونه های مورد مطالعه آویشن در محیط گلخانه و بستر گلدان بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. فاکتور های تنش خشکی در 4سطح (،‮‭50 100‬،‮‭75‬ و ‮‭25‬ درصد ظرفیت مزرعه ) در نظر گرفته شد. صفت گونه برای هر شش صفت (ارتفاع،قطرکانوپی،عملکرد خشک و تر،طول ریشه ووزن خشک تک بوته)در سطح یک درصد معنی دار بود. برای فاکتورتنش خشکی بغییر از دو صفت ارتفاع بوته و طول ریشه برای سایر صفات معنی دار بود. گونه آویشن دنایی ‭. T. daenensis ‬بغییر از صفت ارتفاع بوته برای مابقی صفات بالاترین سطح را به خود اختصاص داد. شرایط بدون تنش خشکی برای صفات معنی دار شده بیشترین مقدار و بالاترین سطح را به خود اختصاص داد. در مرتبه دوم سطح تیمار خشکی ‮‭75‬ درصد رطوبت مزرعه قرار گرفت. همچنین اثر تنش خشکی بر جوانه زنی گونه های مورد مطالعه آویشن بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت . فاکتور های تنش خشکی در 6 سطح (آب مقطر3،-6،-9،-‮‭12‬،- و -‮‭15‬ بار )برای چهار گونه آویشن در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اثرات اصلی گونه و تنش خشکی بر جوانه زنی معنی دار بود .گونه ‭T. vulgaris‬دارای بیشترین درصد جوانه زنی (‮‭65/04‬ درصد)و سرعت جوانه زنی (‮‭0/25‬ ) بود وگونه ‭T. pubescens ‬، بیشترین طول ریشه چه(‮‭10/5‬ میلی متر)و طول ساقه چه (‮‭10/42‬ میلی متر) را نیز داشت. بیشترین درصد جوانه زنی در تیمار شاهد (‮‭89/24‬ )طول ریشه چه در تیمار شاهد و 3- بار به ترتیب (‮‭16/68‬ و‮‭16/07‬ میلی متر )و طول ساقه چه نیز در شرایط شاهد (‮‭24/91‬ میلی متر ) مشاهده شد. همچنین بالاترین سرعت جوانه زنی متعلق به گونه ‭T. vulgaris‬با ‮‭0/25‬ بود . همچنین اثر تنش شوری بر جوانه زنی گونه های مورد مطالعه آویشن بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. فاکتورهای تنش شوری در 6 سطح (آب مقطر5،‮‭10‬،‮‭20‬،‮‭60‬،‮‭120‬، میلی مولار نمک طعام)برای چهار گونه آویشن در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که اثرات اصلی گونه و تنش شوری بر جوانه زنی معنی دار بود. بطوریکه ‭T. pubescens ‬دارای طول ریشه چه (‮‭12/77‬ میلی متر )وطول ساقه چه (‮‭16/99‬ میلی متر )درصد جوانه زنی (‮‭83/68‬ درصد)و سرعت (‮‭0/37‬) بود. بیشترین طول ریشه چه و درصد و سرعت جوانه زنی در شرایط بدون تیمار و تیمار 5 میلی مولار مشاهده شد. نتایج گلخانه ای ومزرعه ای نشان داد که گونه آویشن دنایی‭. T. daenensis ‬از لحاظ صفات مورد بررسی به عنوان گونه مناسب و همچنین در شرایط آزمایشگاهی تنش شوری و خشکی آویشن ‭T. pubescens ‬به عنوان گونه مناسب معرفی گردید. کلمات کلیدی:گیاهان دارویی،آویشن،دیمکاری،تراکم،عملکرد،تنش خشکی،تنش شوری،آذر بایجان شرقی،اسانس،تیمول،کارواکرول