بررسی روش های مختلف خواب شکنی، جوانه زنی، کشت، عملکرد بذر، کمیت و کیفیت اسانس گونه ‭Pimpinella aurea DC. ‬از رویشگاه های مختلف

این تحقیق با هدف بررسی روش های مختلف خواب شکنی، جوانه زنی، کشت، عملکرد بذر، کمیت و کیفیت اسانس گونه ‭P. aurea ‬از رویشگاه های مختلف در سال های ‮‭1389‬ تا ‮‭1392‬ اجرا شد. نتایج تحقیقات در مورد اسانس گونه های جنس ‭Pimpinella L. ‬در ایران نشان داد گونه ‭P. aurea ‬از نظر کمیت و کیفیت اسانس اهمیت بسزایی دارد. بتا-بیزابولن مهمترین ترکیب اسانس گل آذین و بذر بود. این ترکیب به دلیل خاصیت ضدالتهابی از ترکیب های مهم دارویی است و در صنایع دارویی و فرآورده های آرایشی-بهداشتی استفاده می شود. بذرهای مورد استفاده از سه رویشگاه طبیعی آن در استان تهران (وردآورد، توچال و لواسانات) و در زمان های متفاوت جمع اوری گردید. بذر نمونه ها نیز با استفاده از الکهایی با مش ،‮‭25 20‬ و ‮‭30‬ از هم جدا شدند. سپس اسانس اندام های مختلف گیاه به روش تقطیر با آب تهیه شد. اجزای اسانس ها مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفت. در آزمایشگاه، آزمون های متداول بذر مانند تعیین درصدخلوص، درصدرطوبت، وزن هزاردانه و قوه نامیه اولیه محاسبه گردید. به منظور بررسی جوانه زنی بذر، در قالب طرح های کامل تصادفی درچهار تکرار انجام شد. صفات اندازه گیری شده شامل درصد و سرعت جوانه زنی، میانگین زمان جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، وزن هزاردانه، وزن خشک گیاهچه و شاخص بنیه بذر بودند. توانایی کشت بذر با استفاده از طرح آماری فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی در 2 تیمار تاریخ کشت (‮‭15‬ آبان و ‮‭15‬ فروردین) و رویشگاه (وردآورد، لواسانات و توچال) با 3 تکرار در مزرعه گیاهان دارویی موسسه محل تحقیق اجرا شد. نتایج نشان داد در هر سه رویشگاه بازده اسانس نمونه های ساقه و برگ، کمترین و بازده اسانس بذر بیشترین مقدار می باشد. همچنین بازده اسانس بذر با افزایش اندازه بذر، افزایش قابل ملاحظه ای یافت. بذر نمونه ی وردآورد بازده اسانس بیشتری نسبت به دو رویشگاه دیگر داشت. نتایج آنالیز ترکیبات اسانس ها نشان داد که در اسانس حاصل از ساقه و برگ این گونه در منطقه وردآورد، سیترونلیل استات و ژرانیل استات ترکیبات شاخص اسانس در هرسه مرحله رشد (رویشی، شروع بذردهی و بذردهی کامل) بودند. در اسانس حاصل از برگ و ساقه این گیاه در منطقه توچال، در مرحله شروع بذردهی، بتابیزابولن، لیمونن، ژرانیل استات، لانجی پینانول و سیترونلیل استات مهمترین ترکیب ها بودند. در حالیکه مهمترین ترکیب اسانس ساقه و گل آذین بتابیزابولن بود. در اسانس ساقه و برگ این گونه در رویشگاه لواسانات در مرحله بذردهی کامل، مهمترین ترکیب های تشکیل دهنده آلفاکوپرنن، جرماکرن ‭D ‬و لیمونن بودند. در اسانس بذر با مش های مختلف از هر سه رویشگاه، بتابیزابولن و اپوکسی آلوآرومادندرن مهمترین ترکیب ها بودند. نتایج نشان داد اثر رویشگاه بر درصد جوانه زنی و شاخص بنیه بذر در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود درحالیکه زمان برداشت بذر بر این صفات اثر معنی داری نشان نداد. اثر متقابل رویشگاه و زمان برداشت بر درصد و سرعت جوانه زنی، میانگین زمان جوانه زنی، طول ساقه چه، وزن هزاردانه، وزن خشک گیاهچه و شاخص بنیه بذر در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. میانگین های اثرات متقابل رویشگاه و زمان برداشت بذر نشان داد بالاترین شاخص بنیه بذر (‮‭16/26‬)، درصد جوانه زنی (‮‭65/50‬ ) و وزن هزاردانه (‮‭1/900‬ گرم) مربوط به بذرهای رویشگاه لواسانات در زمان برداشت شروع رسیدگی بذر (اواسط مرداد) و رسیدگی کامل بذر (اواسط مهر) بود. لذا از آنجاکه استفاده از بذرهایی با بنیه بالا منجر به جوانه زنی سریع و یکنواخت بذرها شده، می توان بذر رویشگاه لواسانات را به جهت بالاتر بودن درصد جوانه زنی، شاخص بنیه بذر، بیشترین وزن هزاردانه و بیشترین وزن خشک گیاهچه جهت تکثیر این گونه از طریق کشت بذر معرفی کرد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس کشت بذر در مزرعه نشان داد تاثیر رویشگاه بر درصد سبزشدن بذر ‭Pimpinella aurea ‬در مزرعه معنی داری نیست و لی تاثیر تاریخ کشت در سطح ‮‭0/01‬‭P ‬معنی دار است. میانگین های اثرات متقابل رویشگاه و تاریخ کشت بذر نشان داد بالاترین درصدسبزشدن بذر(0/%‮‭30‬) مربوط به بذرهای رویشگاه توچال و تاریخ کشت پاییز و کمترین درصد سبزشدن بذر (9/%1)، مربوط به بذرهای رویشگاه لواسانات و تاریخ کشت بهار بود. واژه های کلیدی‭: Pimpinella aurea ‬، جعفری کوهی، خانواده چتریان، گیاهان دارویی، رویشگاه، جوانه زنی، تاریخ کشت، ترکیب های شیمیایی اسانس، بتا-بیزابولن