حذف سدها، از توهم تا واقعیت

با توجه به مطالب ارایه شده در این نوشتار، می­ توان چندین مورد را در قالب نتیجه­ گیری از مساله­ ی حذف سد متذکر شد که بدون شک توجه به آنها در شرایط کنونی کشورمان که با چالش­ های جدی در اکوسیستم­ های آبی مواجه است اهمیت بالایی دارد زیرا راهکار حذف سد در این میان به دفعات پیشنهاد شده و مورد بحث قرار می­ گیرد. نتیجه­ گیری حاصل از مطالعه­ ی مقالات مزبور و مقایسه آنها با شرایط کشورمان در قالب چندین مورد ارایه شده است. قطعا مقایسه وضعیت اقلیمی و توسعه­ ی اقتصادی کشورمان با کشورهای پیشتاز در زمینه­ ی حذف سد، نشان دهنده دشواری دوچندان این هدف در ایران است. اگرچه در بیشتر مطالعات حذف سد (در کشورهای پیشرفته) به دریاچه­های پشت سد (از لحاظ تفریحی) یا تولید انرژی برقابی (به عنوان انرژی تجدید­پذیر) به عنوان عوامل کلیدی مخالفت جوامع برای حذف سد اشاره شده است، اما در کشورمان قطعا مساله­ ی اصلی در حذف سد­ها در ارتباط با معیشت جوامع روستایی و تامین آب کشاورزی، شرب و صنعت خواهد بود که برخورد با آن بسیار پیچیده­تر است. حذف سد نه تنها از لحاظ اجتماعی و اقتصادی دارای پیچیدگی بالاست، بلکه از منظر اکولوژیکی نیز دارای عدم قطعیتهایی است که بدون شک نمی­ توان آن را بدون بررسی، در همه موارد مثبت دانست. برای مثال، حذف سدهای احداث شده در مسیر رودخانه­ های منتهی به یک تالاب لزوما موجب احیای آن تالاب و اکوسیستم آن نخواهد شد. برخلاف کشورهای پیشرفته ­ای که در زمینه­ی حذف سد پیشتاز هستند، در کشورمان هنوز مساله­ی حذف سد با جامعه ­ی محلی و دغدغه­ های آن مواجه نشده است و لذا نباید چالش اصلی در مسیر حذف سد را در طرفداران مسیولان تامین آب کشور دانست. وابستگی به مسیر، بزرگ­ترین مساله­ ایست که در برابر راهکار حذف سد وجود دارد. حضور سدها و ایجاد زمینه لازم برای تامین مطمین ­تر آب، قطعا وابستگی به آب را افزایش داده و اکنون وابستگی بالا به منابع آب در کشورمان که متاثر از انتخاب راهبرد احداث سد بوده، به جدی­ ترین چالش بدل شده است. با محوریت مساله­ ی تداوم اکولوژیکی رودخانه­ ها، به نظر می­ رسد در کشورمان با چالش­ های بسیار عمیقی مواجه هستیم که قطعا نسبت به فرایند حذف سد اولویت دارند. ضعف نظام حکمرانی آب که توان حفاظت از منابع آب را ندارد، قطعا چه با حضور و چه بدون حضور سدها نقش تخریبی خود را ایفا خواهد کرد و مانع از رسیدن به اهداف اکولوژیکی می­شود. در پایان لازم است به این نکته توجه اکیدی صورت گیرد که اگرچه محتوای این نوشتار طبیعتا به مذاق مخالفان حذف سد خوش تر می­ آید، اما مساله­ ی اصلی در این است که همانقدر که این مطالب دشواری حذف سد را نمایان می­ سازد به همان اندازه خطرات ادامه مسیر تامین بیشتر آب از طریق احداث سد، انتقال آب، شیرین­ سازی منابع آب و ... را گوش زد می­ نماید.