محمدعلی زکی - دانشیار جامعه شناسی دانشگاه امام حسین(ع)

شهروندی یکی ازویژگی های مهم نظام اجتماعی وسیاسی دموکراتیک تلقی شده،که دربردارنده مجموعه گسترده ای ازحقوق وتکالیف است.به گونه ای که عضویت افراددرجوامع مدرن،باموقعیت شهروندی آنها پیوند خورده وازاین طریق احساس هویت می کنندوبه مشارکت خوددرجامعه مبادرت می ورزند.تحلیل شهروندی به مثابه پدیده اجتماعی براساس پنج اصل جامعه شناختی قابل تبیین می باشد.پیروانجام تحقیقات متعددوفراوان طی بیست سال گذشته،هدف اصلی پژوهش ارائه چارچوب والگویی جامع ویکپارچه درراستای تبیین «جامعه شناسی شهروندی در ایران» خواهدبود.تحقیق حاضرازنوع"فراترکیب"خواهدبود.اطلاعات تحقیق ازچهارمنبع پایگاه اطلاع رسانی مجلات علمی ایران،جمع آوری ودرنهایت تعداد 388 مقاله برای پژوهش شمارش گردید.پژوهش دریافت که «شهروندی» به مثابه موضوعی بین رشته ای تلقی شده که البته بیشترین آنهادرمرتبه اول،اختصاص به تحقیقات اجتماعیشهروندی( 76 درصد)گزارش شده است.نتایج پژوهش نشان ازروندی صعودی وافزایشی درتولیدپژوهش اجتماعی شهروندی درایران طی 20 سال(سالهای 1379 تاسال 1399 )داشته است.دوحوزه پیشوندی( 234 مقاله)وپسوندی( 38مقاله)درتحقیقات اجتماعی شهروندی شناسایی گردیدکه حوزه پیشوندی به ابعادشهروندی( 21 بعد)وحوزه پسوندی به انواع شهروندی( 10 نوع)درایران پرداخته اند.بیشترین تحقیقات اجتماعی حوزه «ابعاد» به ترتیب اختصاص به پنج جنبه مشارکت شهروندی وآگاهی ازحقوق شهروندی(به طور مشترک هرکدام 46 مقاله)،فرهنگ شهروندی( 36 مقاله )،حقوق شهروندی( 30 مقاله)واخلاق شهروندی( 16 مقاله) شناسایی گردید.بیشترین تحقیقات اجتماعی حوزه «انواع» مربوط به چهارشکل شهروندی بوم شناحتی( 13 مقاله)،شهروندی فعال( 7مقاله)،شهروندی جهانی( 5مقاله)، شهروندی شهری وشهروندی فرهنگی(به طور مشترک هرکدام 3 مقاله)شمارش شده است.مدل پیشنهادی تبیینپدیده اجتماعی شهروندی قابل تفکیک درپنج بخش به ترتیب پیشایندها( 148 مقاله و 132 متغیر)( 50 درصد)، وضعیت( 58 مقاله)( 20 درصد)،کلیات( 48 مقاله)( 16 درصد)،پسایندها( 36 مقاله و 27 متغیر)( 12 درصد)وهمبسته ها 5 مقاله و 3متغیر)( 2درصد)طبقه بندی شده اند.روش «فراترکیب» تحقیق را قادر به «ارائه چارچوبی جامع ویکپارچه برای تبیین جامعه شناختی شهروندی درایران»نموده است.براساس مدل نهایی،پدیده اجتماعی شهروندی دارای پنج جنبه شناسایی گردیده وهم چنین شهروندی شامل دوجهت گیری «ابعاد» و «انواع» بوده است.

جامعه شناسی شهروندی،پدیده اجتماعی،فراترکیب،مقالات مجلات علمی،ایران