بررسی و شناسایی استقرار منتسب به مفرغ پایانی با عنوان فرهنگ جیحون BMAC در یاریم تپه (خراسان) بررسی زیر دوره های فرهنگی بر اساس یافته های سفالی)

تمدن جیحون از خلال روند رو به انحطاط فرهنگی در سده های پایانی عصر مفرغ میانی نمازگاه V، حدود 1800 پ. م در حاشیه ی کوه پایه های کپت داغ و واحه ی مرو (جنوب ترکمنستان امروزی) بر پایه ی سابقه ایی کهن سر بر می آورد. این فرهنگ استقراری که درادبیات باستان شناسی آسیای میانه به فرهنگ بلخی ـ مروری BMAC نیز شناخته می شود، نخستین بار توسط ویکتور ساریانیدی باستان شناس روس، به سه زیر دوره ی استقراری با نام های کللی، گونور و توگولوگ تفکیک و مورد بررسی قرارگرفت. دشت درگز که در میان پایانه های غربی کپت داغ محصور شده، به لحاظ زمی نشناختی و جغرافیای طبیعی، اساسا دنباله ی انتهایی دشت قره قوم و بخشی از جغرافیای فرهنگی جنوب ترکمنستان محسوب می شود. در این صورت شباهت ها و همسانی فرهنگی به ویژه در دوران پیش از تاریخ، امری بدیهی است. در این نوشتار علاوه بر بررسی شواهد فرهنگی استقرار شکوفای مفرغ پایانی در یاریم تپه درگز به عنوان مکان مرکزی در دوران پیش از تاریخ، یافته های سفالی بدست آمده از این استقرار برپایه ی تقسیم بندی ساریانیدی و تفکیک سه مرحله ای مفرغ پایانی؛ بر مبنای ویژگی های سفالی هر زیر دوره، تفکیک و معرفی شده اند. سپس دامنه ی پراکندگی مواد فرهنگی در هر زیر دوره نیز محاسبه و به عنوان گستره ی استقرار در هر مرحله ارایه گردیده تا زمینه ی شناخت زیر دور ههای فرهنگی تمدن جیحون، دست کم در نیمه ی خاوری شمال خراسان فراهم آید.

Keywords:

دشت درگز , پاریم تپه , تمدن جیحون , دوره های فرهنگی