مطالعات باستان شناسی در سواحل مکران

باستان شناسی دریای مکران و خلیج فارس جایگاه ویژه ای را در مطالعات تطور فرهنگی در فلات ایران به خود اختصاص می دهد. پیش از این مطالعات باستان شناسی در سوال جنوبی خلیج فارس و دریای مکران (عمان) در دهه-های پنجاه و شصت قرن میلادی گذشته آغاز شده است. این مطالعات نشان داده که در طی هزاره های پنجم تا دوم قبل از میلاد این دو شاهراه دریایی نقش مهمی در بازرگانی فرامنطقه ای در یک حوزه جغرافیایی گسترده (حوزه سند تا میانرودان) ایفا کرده است. بویژه مطالعاتی که در بخش های شمال شرقی عمان (از حوزه جعلان تا مرز عمان و امارات عربی در شمال غرب) انجام شده، شواهد دقیقی در باره جنبه های مختلف تجارت و مبادلاتِ دریایی ارائه کرده است. متاسفانه در کشور تاکنون مطالعات سیستماتیک و منظمی که بر سواحل شمالی خلیج فارس و دریای مکران متمرکز باشد، برنامه ریزی نشده است. این نکته باعث شده که از یک طرف اطلاعات باستان شناختی ما در باره سواحل شمالی خلیج فارس و دریای مکران ناقص باقی بماند و از طرف دیگر زمینه ی برخی بهره برداری های فرصت-طلبانه فراهم آید. بررسی های انجام گرفته در سواحل شمالی دریای مکران که در طی سه مرحله در سال های 180، 1386 و 188 انجام یافته، شواهد متعددی از استقرارهای ساحلی در حوزه عمومی چابهار شناسایی شده که عمدتا مربوط به دوران تاریخی است. اما با این وجود شواهدی از محوطه های پیش از تاریخی نیز در آن به دست آمده است. دراین بررسی ها چند محوطه ی مهم مربوط به هزاره ی سوم قبل از میلاد شناسایی شده که در این زمینه حائز اهمیت هستند. در این زمینه باید به شواهد سفالی و مهری مربوط به هزاره ی سوم اشاره نمود که در محوطه ی دمب کوه شناسایی شد. این نکته از این نظر دارای اهمیت می باشد که تا قبل از این اشاره ای به وجود آثار قبل از دوران تاریخی در این محوطه نشده بود. گذشته از این، باید به برخی از محوطه هایی که در کنار ساحل قرار گرفته و به احتمال بسیار مرتبط با فعالیت های ماهیگیری و یا مبادلات دریایی با سایر مناطق دور و نزدیک بوده اند، اشاره نمود. محوطه هومدان و گرکمپ در زرآباد و محوطه تراپ در منتها علیه جنوب شرقی سواحل مکران از جمله این محوطه ها هستندکه بر اساس مواد فرهنگی جمع آوری شده متعلق به هزاره سوم قبل از میلاد است. از بین این محوطه ها، محوطه هزاره سومی تراپ جایگاه ویژه ای دارد. با این که اکنون این محوطه بیش از 5 کیلومتر با ساحل فاصله دارد اما داغ فرسایش آب دریا را می توان در برخی جاها هنوز مشاهده نمود که خود گواه آن است که در گذشته خط ساحلی به مراتب جلوتر از آن بوده که اکنون مشاهده می شود. در هر حال مطالعات مربوط به سواحل مکران هنوز در مرحله ابتدایی و مقدماتی است و نیاز است که تلاش و برنامه ریزی بیشتری برای گسترش و تداوم این مطالعات شود.

Keywords:

مکران , هزاره سوم ق م , دمب کوه , تراپ