سامان توفیق - دکترای باستان شناسی و پژوهشگر آزاد

یکی از مهم ترین استحکامات دفاعی رشه کوه البرز، شاهکاری بهنام «دژ طاق» است، که به «غار ـ دژ اسپهبد خورشید یا اسپهبدان» نیز شهرت دارد. این دژ منحصر بفرد و غیر قابل دسترس است که در تاقی طبیعی، جانمایی و با دربی سنگی مسدود می گردید. تا پیش از بررسی های نگارنده طی سال های 1384 تاکنون به دلایل متعددی، داده های اندکی از پیشینه، معماری و باستان شناسی غار-دژِ اسپهبدان در دسترس بود. یافته های بدست آمده حکایت از پیشینه ای از دوره ماد تا ساسانی در دوران تاریخی به صورت پیوسته و عصر اسپهبدان تبرستان از صدر اسلام و سده های 5 و 6 قمری دارد. هدف از این مقاله ارائه تصویری روشن از معماری این غار و تحولات آن در طی ادوار فوق می باشد.

غار دژ اسپهبدان معماری، تبرستان، دوران تاریخی، صدر اسلام