مریم عزیزیان - استادیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

در تمدن اسلامی، فقط حکماء، فیلسوفان و دانشمندان علوم طبیعی نبودند که رساله هایی در مورد نحوه آفرینش و ویژگی-های عناصر و اجرام طبیعی همچون آب نگاشتند. مجموعه ای قابل توجه از روایات مربوط به این حوزه در کتب حدیثی نیز، وجوددارد. یکی از این آثار، کتاب السماء و العالم است که جلد چهاردهم (جلدهای 63-54 چاپ جدید) اثر مهم بحارالأنوار می باشد. علامه مجلسی تفاسیر، روایات و اخبار فراوانی در خصوص عناصر طبیعی به ویژه عنصر آب در این مجلد گردآورد و نظرات خویشرا هم نسبت به موقعیت این عنصر مطرح کرد. در این پژوهشِ توصیفی، قصد برآن بود که دیدگاه علامه مجلسی به عنصر آب رادر دو محور جایگاه این عنصر در آغاز آفرینش و نیز، ویژگی های اشکال مختلف آب بر روی کره زمین را در کتاب السماء و العالمِبحارالأنوار مورد شناخت قرار دهد. نتیجه این تحقیق آن بود که علامه مجلسی از میان گزینه های بسیاری که بر مبنای روایات درمورد نخستین مخلوق در عالم طبیعی در اختیار داشت، عنصر آب را انتخاب کرد. با وجودی که علامه در فرآیند خلقت اهمیتبسیار بیشتری برای علتهای فرامادی همچون فرشتگان قائل بود اما به علل و خصوصیات مادی هم توجه داشت. در نظرگاه اوعلل فرامادی و مادی در ایجاد، تحول و اشکال عنصر آب از ابتدای خلقت و همیشه در کنار هم حضور داشته اند. عنصر آب بهسبب تأثیرگذاری این علل، مایه آفرینش آسمان و زمین شد و همچنین، اشکال مختلفی چون چشمه، رود و دریا بر روی کرهزمین به خود گرفت.

علامه مجلسی، بحارالأنوار،کتاب السماء و العالم، آب، خلقت نخستین