رضا بهراملو - عضو هیئت علمی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدان، فوق لیسانس-
فریبرز عباسی - عضو هیئت علمی، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، دکترا-

قنات یک ثروت ملی و باستانی ایران بوده و قدمت، نظامهای مدیریت توزیع آب و سیستمهای آبیاری وابسته، به ٨٠٠ سال قبل از میلاد مسیح بر میگردد. در حال حاضر مقدار کل دبی قنوات در ایران به میزان ۲۸۰ متر مکعب در ثانیه تخمین زده می شود. بررسیها نشان داده که این حجم آب با نظام شناخته شده سنتی بین مالکین آن بدون کوچکترین مشکلی، توزیع میگردد. لذا ضروری است که نظنامهای موجود در توزیع آب قنوات کشور با قدمت ۳۰۰۰ ساله، که به مرور زمان کلیه نواقص آن حل شده و به ثبات رسیده، شناسائی شده و از آن در مدیریت بهینه سایر منابع آب استفاده گردد. در این راستا طی دو سال ۱۵ رشته از قنوات مهم استان همدان انتخاب و نظامهای توزیع آب، وضعیت اراضی و وضعیت مالکیت آنها مورد مطالعه قرارگرفت. بر اساس نتایج، اکثر قنوات دارای نظام توزیع آب بسیار دقیق و حساب شدهای بوده و در این راستا کوچکترین مشکل اجتماعی وجود ندارد. مالکین به تعداد مشخصی جفت یا چارک تقسیم می شوند که مجموع آنها ۶ دانگ یا ۹۶ شعیر است. نظام مدیریت توزیع آب آبیاری بر حسب زمانی، حجمی و یا میزان مالکیت زمین می باشد. در مدیریت زمانی، زمان آبیاری بین یک تا ۵ ساعت و دور آبیاری آنها ۱۳ روزه میباشد. یک روز از ۱۳ روز متعلق به خوش نشینها بوده و ۱۲ روز متعلق به صاحبان نسق است. مقادیر راندمان انتقال آب و کاربرد به ترتیب ۸۰ % و ۵۶ % تعیین شد که با توجه به اعمال مدیریت سنتی و مشارکت عمومی در بهره برداری و تعمیر نگهداری، مقادیری مناسب و قابل قبول می باشد.

قنوات، مدیریت، نظام توزیع آب، همدان