رضا بهراملو - عضو هیئت علمی بخش فنی و مهندسی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی همدا
نادر عباسی - استادیار پژوهش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی
محمد موحدان - استادیار پژوهش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی

طبق رده بندی های موجود در سازمانهای جهانی منابع آب، اکثر نقاط کشور ایران دارای شرایط بحران فیزیکی آب میباشد. بخش کشاورزی بیش از 93 درصد آب استحصالی کشور را مصرف میکند. یکی از راههای جلوگیری از اتلاف منابع آب در بخش کشاورزی که با هزینههای بالائی تامین میگردد، استفاده از مصالح مناسب در پوشش کانالها جهت جلوگیری از نشت و افزایش راندمان انتقال و توزیع در آنها میباشد. انواع پوششها بسته به مشخصات فنی، میزان تاثیر پذیری از شرایط بیرونی، شرایط اقلیمی و نحوه جریان، دارای دوام و میزان نشت متفاوتی هستند. لذا ضروری است در مناطق مختلف پوششهای اجرا شده مورد ارزیابی قرار گرفته و پوشش بهینه از جنبه کاهش نشت و استفاده بهینه از منابع آب انتخاب گردد. در استان همدان طول کل کانالهای پوشش شده 800 کیلومتر است که 60 درصد از آنها دارای پوشش بتنی بوده و مابقی با مصالح سنگوملات پوشش داده شدهاند. در این پژوهش، میزان نشت آب و تاثیر آن بر ذخایر منابع آب در کانالهای آبیاری با پوشش بتنی در استان همدان با اقلیم نیمه خشک سرد مورد اندازهگیری و ارزیابی قرار گرفته است. برای این منظور ابتدا 6 مورد از کانالهای اصلی انتقال آب در منطقه که دارای پوشش بتنی بودند، انتخاب، مشخصات فنی و هیدرولیکی طرح آنها استخراج، ابعاد هندسی جریان در آنها تعیین و مقادیر تلفات نشت آب به روش حجم ورودی- خروجی در مراحل اولیه، میانی و پایانی فصل زراعی در هریک از آنها اندازهگیری شد. براساس نتایج متوسط تلفات کل آب درکانالهای آبیاری با وضع موجود پوشش بتنی بین 0/92 تا 2/75 و بطور متوسط 1/74 مترمکعب در متر مربع در روز میباشد.مقادیر تلفات در مراحل اولیه، میانی و پایانی فصل زراعی بترتیب 1/94 ، 1/57 و 1/73 مترمترمکعب در متر مربع در روز میباشد. تلفات تبخیر تنها 0/4 درصد از تلفات کل را شامل شده و مابقی تلفات در اثر نشت از بستر و جداره های پوشش کانالها بوده است. حجم متوسط تلفات آب ناشی از نشت در یک فصل زراعی، 0/6 میلیون مترمکعب در هر کیلومتر ازکانالهای منطقه بوده و با توجه به اجرای سالانه حدود 15/6 کیلومترکانال بتنی، حجم تلفات سالانه 9/4 میلیون متر مکعب که معادل 25 % حجم سد اکباتان می باشد از دسترس خارج میشود. حجم بالای تلفات بدلیل ترکها و تخریبهای ایجاد شده در پوشش بتنی در اثر عوامل مختلف درونی، بیرونی و اقلیمی در منطقه بوده و بیانگر این است که هزینه های بالای پوشش بتنی انجام شده تاثیرگذار نبوده و ضروری است در آینده برای پوشش جایگزین و یا اصلاح و تقویت بتن موجود چارهای اندیشیده شود

تلفات نشت، پوشش بتن، کانالهای آبیاری، همدان