جمال احمدالی - عضو هیئت علمی بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طب
بهزاد حصاری - محقق بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذرب

قنات با داشتن سیستم سازگار با شرایط آب و هوایی مناطق خشک مثل ایران یکی از راهکارهای اساسی مقابله با بلایای خشکسالی، تغییر اقلیم و کم آبی است. با وجود گذشت سالیان دراز، اکنون نیز بیش از 10 درصد آب مورد نیاز کشور (حدود 8 میلیارد متر مکعب) از قنوات تامین میشود. 14 درصد از تولیدات کشاورزی کشور به آبیاری از قنوات وابسته است. نقش حیاتی قنات در بخش کشاورزی و اهمیت فرهنگی و تاریخی آن در بنیانگذاری تمدن کاریزی، ضرورت حفظ این میراث فرهنگی را دو چندان کرده است. در حال حاضر حدود 36 هزار رشته قنات در کشور وجود دارد که بیشتر آنها در استانهای خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان و فارس قرار دارند. بهرهبرداری از قنوات و همچنین آبدهی قنوات در سالهای اخیر به علل مختلف دچار روند نزولی شده و بررسی راهکارهای افزایش آبدهی قنوات ضروری به نظر میرسد. جریان آب قنوات معمولاً دائمی بوده و تقریباً غیر قابل کنترل است. در فصل زمستان که احتیاج به آب آبیاری نیست قسمت اعظم آب بدون آنکه استفاده قابل توجهی از آن به عمل آید به طرق مختلف از دسترس خارج میشود، مقداری از آن هم بعد از نفوذ در دشتها دو مرتبه به آبهای زیرزمینی میپیوندد. از آنجایی که بافت رسوبات در مرکز دشتها معمولاً ریزدانه است، لذا حرکت این آبها بسیار کند میباشد. در نتیجه مقدار زیادی از نمکهای موجود در رسوبات در آب نفوذی حل شده و آب را غیر قابل استفاده مینمایند. احتمالاً قسمت اعظم آب قنوات در فصل غیر آبیاری به هدر میرود. در این مطالعه راهکارهای افزایش آبدهی و ذخیرهسازی آب قنوات در فصل غیر زراعی بررسی شده است.

قنات، راهکارهای افزایش آبدهی قنوات، راهکارهای ذخیرهسازی آب قنوات، نگهداری و ترمیم قنوات