مهدی قاسمی - کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد جویبار،مازندران،ایران

به نظر حقوقدانان »برجام« را هم میتوان موافقت نامه ای بین المللی و تفاهمنامه ای غیرالزام آور تلقی کرد و هم برای آن ماهیتی غیر از معاهده در نظر گرفت. برای پاسخ به این پرسش که برجام معاهده بین المللی است یا صرفا0 یک تفاهم سیاسی بین جمهوری اسلامی ایران با گروه 5+1، از یک سو باید به متن 167 صفحهای برجام مراجعه کرد و از سوی دیگر باید قواعد حاکم بر حقوق بین الملل و قوانین کشورهای مذاکره کننده را مورد توجه قرار داد. هرچند در متن برجام سخنی از معاهدهبودن آن به میان نیامده است، برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) پس از مذاکرات طولانی میان وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ، سه کشور اروپایی ( فرانسه، انگلیس و آلمان)، روسیه، چین ، ایالات متحده آمریکا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نهایی شد. بلافاصله و درست شش روز پس از این تاریخ ، شورای امنیت سازمان ملل با تصویب قطعنامه 2231 ، ضمن تاکید بر الزام آور بودن برجام، از تمامی طرفهای این توافق درخواست کرد تا تعهدات مندرج در این سند را بطور کامل انجام دهند. با این حال و برخلاف تعهدات صریح برجام و تاکیدات شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا از همان آغاز دوره اجرایی برجام، با بی اعتنایی به این سند الزام آور بین المللی، اقدام به تضعیف برجام نمود و سرانجام در تاریخ 18 اردیبهشت 8)1397 می(2018، رئیس جمهور آمریکا ، خروج یک جانبه کشورش از برجام را بطور رسمی اعلام نمود. این اقدام آمریکا در حالی صورت می پذیرد که از دیدگاه حقوق بین الملل، برجام یک موافقتنامه سیاسی چند جانبه منضم به قطعنامه شورای امنیت بوده و خروج یک جانبه از این سند شورای امنیت توسط یکی از طرف های آن، آنگونه که در موافقت نامه های دوجانبه امکان آن وجود دارد، ممکن نیست. بررسی ماهیت حقوقی برجام ، رویکرد سازمان ملل متحد و حقوق بین الملل به این سند و مسئولیتها و تعهدات اعضای برجام و سایر اعضای ملل متحد در ارتباط با این سند، موضوعات با اهمیتی است که سزاوار بررسی حقوقی میباشند.

برجام، حقوق بین الملل، ماهیت، اعضا