زهرا زارع اسفیدانی - دانشجوی کارشناسی ارشد، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران

ظن حالتی نفسانی است که طبق آن فرد به چیزی اعتقاد پیدا می کند و این اعتقاد همراه با احتمال نقیض می باشد. گاهی حجت است و گاهی حجت نیست. در علم اصول فقه و اخلاق این واژه به کار رفته است و در هر یک حجیت آن مورد بررسی قرار گرفته است و در بادی نظر حجیت ظن اصولی و اخلاقی در دو سوی مقابل قرار می گیرند. گروهی استناد به دلیل عدم حجیت ظن اخلاقی کرده اند و از آن عدم حجیت ظن اصولی را اثبات کرده اند، گروهی هم آن دلیل را متعلق به ظن اخلاقی نمی دانند. نظر تحقیقی این مقاله این است که: ظن در هر دو علم عدم حجیتش غالب است. علت حجیت یا عدم حجیت آن هم در هر دو علم یکی است. پس ظن، اعتقادی راجح اما سیال است که در هر موضعی یک درجه از قوت را به خود اختصاص می دهد؛ گرچه در هر صورت بر طرف نقیضش غلبه دارد. این غلبه گاهی زیاد است، گاهی کم ولذا نمی تواند از منظر حجیت یک حکم کلی را به خود اختصاص دهد. در علم اخلاق هم به همین صورت است: غلبه ی جانب خیر یا شر بر طرف دیگرش؛ که به حسن و سوء ظن تعبیر می شود. حجیت هم در آن به همین صورت است؛ یعنی سوء ظن به طور مطلق حرام نیست، حسن ظن هم به طور مطلق جایز نمی باشد. رابطه ی منطقی بین ظنون فقهی- اصولی(که در این مقاله ظن اصولی نامیده می شود) و اخلاقی عام و خاص من وجه است.

ظن اصولی ،حسن ظن ،سوء ظن ،حجیت ،قطع و یقین ،علم.