نعمت اله کمکی - دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
علیرضا ریاحی بختیاری - استاد، گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

ترکیبات شبه استروژنی به‌علت ایجاد اثرات منفی در انسان و حیوانات بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. این ترکیبات در غلظت‌های کم نیز باعث ایجاد اثرات منفی می‌شوند و همچنین قادرند در طول زنجیره غذایی منتقل شوند، لذا نگرانی زیادی در ارتباط با حضور این آلاینده‌ها در آبهای ساحلی دریای خزر وجود دارد. به‌منظور بررسی غلظت ترکیبات 4- نونیل‌‌فنل و اکتیل‌فنل، نمونه‌های رسوب سطحی از 25 رودخانه منتهی به دریای خزر در استان مازندران برداشت شد. پس از انجام مراحل آماده سازی (خشک کردن، استخراج و کروماتوگرافی ستونی)، نمونه‌ها به دستگاه گاز کروماتوگرافی با طیف‌سنج جرمی (GC-MS) تزریق شد. میانگین غلظت ترکیبات 4- نونیل‌فنل و اکتیل‌فنل به‌ترتیب در محدوه بین 43/144 تا ng/gdw 31/4681 برای 4- نونیل‌فنل و 26/7 تا ng/gdw 52/1281 برای اکتیل‌فنل برآورد شد. بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش ایستگاه‌های واقع در مناطق پرجمعیت و شهری نسبت به ایستگاه‌هایی که در مناطق کم جمعیت و روستایی واقع شده‌اند غلظت بیشتری را نشان دادند. همچنین بین غلظت این ترکیبات و TOC ارتباط معنی‌داری مشاهده نشد. لذا تغییرات غلظت این ترکیبات تابعی از تغییرات غلظت TOC در رسوبات نیست. بنابراین انتظار می‌رود ورود فاضلاب تصفیه نشده، عامل کنترل توزیع این ترکیبات در آب‌ رودخانه‌ها باشد. به‌طور کلی نتایج این پژوهش، به ضرورت تداوم بهبود سیستم‌های تصفیه فاضلاب در استان مازندران اشاره دارد.

رودخانه‌های استان مازندران, ترکیبات شبه استروژنی, 4-نونیل‌فنل, اکتیل‌فنل, TOC