مریم ساکی زاده - کارشناس ارشد ارتباط تصویری
ناهید جعفری دهکردی - دانشجوی رشته دک تری پژوهش هنر دانشکده پژوهش های عالی و کارآفرینی هنر، دانشگاه هنر اصفهان

موضوع پیدایش انسان در همه فرهنگ ها و ادیان جهان، مورد توجه بوده و هر کدام به گونه ای کم و بیش متفاوت، در ارتباط با آن اسطوره و افسانه ای ساخته اند. برخی از این افسانه ها همانند آیین زرتشتی، آفرینش انسان را از نباتات و گیاهان می دانند. در آیین زرتشت آمده که نخستین زوج با نام مشی و مشیانه، از دو بوته ریواس به هم چسبیده پدید آمده اند. این مقاله قصد دارد به بررسی تأثیر این داستان اسطوره ای در شکل گیری نقش تزیینی واق در هنر ایران بپردازد. نقش واق ترکیبی از عناصر گیاهی و شاخ و برگ گل ها و صورتک های انسانی و حیوانی است که از قرن پنجم هجری به این سو، به تدریج زینت بخش آثار هنری گشته است. در این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی است در آغاز به داستان مشی و مشیانه و خاستگاه واق پرداخته و سپس با نشان دادن مواردی از کاربرد نقش واق در نگاره ها و آثار هنری ایران، ارتباط واق با مشی و مشیانه بررسی می شود. مطالعات کتابخانه ای و اسنادی نشان داد این اعتقاد که انسان نخستین از بوتۀ ریواس به وجود آمده، تبدیلبه یک توتم باوری گیاهی گشته که در طی اعصار در حکایات و افسانه ها در قالب درختانی با خصوصیت زایش میوه های انسانی، سخنگویی و حیات بخشی ظهور کرده است. یکی از این حکایات، افسانه درخت واق است که نقش تزیینی واق را در هنر ایران به وجود آورده است. نقش واق در گذر ایام اشکال مختلفی به خود گرفت.

نقش واق، مهرگیاه، اسطوره، مشی و مشیانه، درخت واق واق