فهیمه ضیاقریشی - دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
الهه شاه پسند - استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی مشهد

بسیاری از مفسران از دیرباز عبارت (تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ) (نحل/ 89) را با محدودۀ موضوعاتی که قرآن آن‌ها را شامل می‌شود، ارتباط داده‌اند؛ محدودۀ این مصادیق گاه حداقلی و گاه حداکثری بوده است. این گونه مباحث، در دورۀ معاصر، با عنوان جامعیت قرآن مطرح می‌شوند و همین دسته از آرای متقدم را به عنوان پیشینۀ خود مطرح می‌کنند. بررسی سیر آرای تفسیری ذیل آیۀ 89 نحل نشان می‌دهد قلمرو جامعیت قرآن در طول تاریخ مورد اتفاق مفسران نبوده و دیدگاه‌های متعددی در این زمینه وجود داشته است که جامعیت مطلق، جامعیت دینی مطلق و جامعیت دینی مقید، موارد مهم آن بوده‌اند. این مقاله ذیل هر یک از این دسته‌ها به بررسی سیر تطور دیدگاه‌های مفسران پرداخته و به این نتیجه رسیده است که قلمرو جامعیت در هریک از این گونه‌ها، نه از نظر گسترۀ شمول، بلکه از نظر  پیچیدگی و اختصاص جزئیاتِ بیشتر، شاهد تغییراتی بوده و این تابعی است از پیچیده‌تر شدن مسائل و دغدغه‌های بشری به مرور زمان. 

حیطۀ موضوعی قرآن, جامعیت مطلق قرآن, تبیاناً لکلّ شیء, جامعیت قرآن, جامعیت دینی