حسن عبدالملکی - دکتری جغرافیای سیاسی
غلامعلی زوارزاده - استادیار دانشگاه جامع امام حسین (ع)
سعید خسروی - دکتری علوم سیاسی گرایش جامعه شناسی سیاسی

توزیع فضایی پراکنش انواع مراکز شهری در مقیاس‌های مختلف یکی از دغدغه‌ها و مسائل اصلی و راهبردی صاحب‌نظران، مدیران و آمایش­گران سیاسی فضا است. در این میان، تولید فضای امن شهری براساس سازمان فضایی مراکز دخیل در امنیت شهری، تحت معلولیت عاملیت فضایی کنشگران و تحلیل توزیع فضایی مراکز حساس نیز مستلزم شناسایی عوامل مؤثر در توزیع فضایی مراکز حساس کلان‌شهر تهران با تأکید بر پدافند غیرعامل است. پژوهش حاضر سعی بر آن داشت تا با استفاده از روش‌های کیفی و کمّی به شناسایی این عوامل دست یازد. تحقیق حاضر از نوع توصیفی - تحلیلی بوده و از روش فراترکیب در شناسایی اولیۀ عوامل مؤثر بر توزیع فضایی مراکز حساس کلان‌شهر تهران با تأکید بر پدافند غیرعامل و همچنین از روش‌های کمّی نیز در تدقیق و اکتشاف نهایی عوامل و تأیید مدل طراحی‌شده استفاده شد. جامعۀ آماری پژوهش حاضر را 140 نفر از خبرگان، متخصصان و کارشناسان حوزۀ دفاعی، جغرافیای سیاسی و شهرسازی تشکیل دادند. تکنیک‌های آماری تحلیل عاملی، اکتشافی و تأییدی بوده و در پردازش داده‌ها از محیط محاسباتی SPSS و Lisrel بهره‌گیری شد. نتایج نشان داد که 54 گویه در قالب هشت بُعد اصلی (1. عوامل مرتبط با اقتصاد، 2. عوامل اجتماعی - فرهنگی جمعیتی، 3. عوامل مرتبط با رعایت حریم‌ها، 4. عوامل دسترسی به خدمات و زیرساخت‌ها، 5. ملاحظات طبیعی-زیست محیطی، 6. عوامل مرتبط با جغرافیای نظامی، 7. عوامل کالبدی و 8. عوامل اداری - سیاسی) به ترتیب با ضریب واریانس 17، 14، 12، 9، 6، 7، 5 و 5 درصد، مقدار 22/86 درصد از واریانس کل را تبیین می‌سازند. همچنین نتایج تحلیل عاملی تأییدی نیز نشان داد که کلیۀ مسیرها با احتمال 95 درصد معنادار بوده و اثر متغیرهای نهفتۀ برون‌زا بر متغیرهای نهفتۀ درون‌زا (ابعاد هشت­گانه) معنی‌دار است. آماره مجذور خی نیز برازش مدل طراحی‌شده را نشان داد.

امنیت شهری, پدافند غیرعامل, توزیع فضایی, کلان‌شهر تهران, مراکز حساس