عدم روشمندی، رویکرد فیزیکالیستی و فقدان نگاه پدیدارشناسانه در فلسفۀ خرافات

کتاب فلسفه­ی خرافات با عنوانی از سنخ معرفت درجه دوم و ادّعای نگاه فلسفی، برای تبیین مفهومی و شناخت اقسام خرافه، علل گرایش انسان­ها بدان و روش­های مبارزه با این معضل تصنیف شده است. نحوه­ی ورود دکتر یثربی بدین بحث و سنخ گویش او، از دل­مشغولی فراوان وی نسبت به خرافه، به ویژه در بُعد اجتماعی آن حکایت دارد؛ امّا مؤلّف در فصول این اثر، به جای آن­که نگاه فلسفی به کلیات این بلیه را تقویت کند، با عبور سریع از مطالب اساسی و مفاهیم پایه، به مباحث مصداقی ورود می­نماید. در این میان، عمده­ترین معضل، ناظر به «تعریف خرافه» است. فصل ممیّز امر خرافی از سایر باورها، عدم سازش آن با مبانی عقلانی و موازین منطقی تصویر شده است. یثربی بدون اعتنا به اطلاقات گوناگون «عقل» و لوازم تفکّر، «عقلانیت» را واجد وضعی واحد در همه­ی زمان­ها و مکان­ها تصویر می­کند و از این­رو نسبی بودن مصادیق خرافه را به حسب جوامع و اعصار متفاوت برنمی­تابد. متأسّفانه جوانب این خطای فاحش، در تبیین عوامل گرایش به خرافات و درمان آن نیز مشهود است. همچنین نویسنده در جای­جای کتاب با رویکرد فیزیکالیستی و تأکید بر دیدگاه­های آگوست کنت، هر امر ناخوشایند یا نابسامانی اجتماعی را بدون تحلیل لازم، به خرافه ارتباط می­دهد و با ورود حدّاکثری به مصادیق خرافه، برخی باورهای اصیل مذهب امامیه همچون مجاری فیض الهی، صفات اولیای دین، شفاعت و توسّل را به چالش می­کشد. در این راستا به دلیل فقدان نگاه پدیدارشناسانه، حتّی بسیاری از تجربیات زیسته­ی شیعیان، ذیل مفهوم «خرافه» قرار گرفته است.

Keywords:

تعریف خرافه , اطلاقات عقل , مصادیق خرافه , عقلانیت­های متفاوت­ , آگوست کنت , باورهای امامیه , تجربیات زیسته­ی شیعیان