طیب علیپور - دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی، واحد لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی، گیلان، ایران
حسنعلی موذن زادگان - دانشیار گروه حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
غلامحسن کوشکی - استادیار گروه حقوق کیفری و جرم شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

سیر تحول قوانین ماهوی و شکلی در جوامع مختلف بازتاب اندیشه‌های کیفری است. مطالعات تاریخی پژوهندگان حقوق نشان می‌دهد که ساختار سیاسی، فرهنگی، مذهبی و جغرافیایی جوامع از ابتدای ظهور تاکنون عامل اصلی شکل‌گیری و تغییرات قوانین و سبک رسیدگی به انواع جرم و اجرای عدالت بوده است. تحول نظام‌های دادرسی مبین سیر اندیشه بشری در مورد یکی از مهم‌ترین موضوعات مبتلا به جوامع انسانی است. حضور و نقش مقامات تعقیب در ادوار مختلف تاریخی مورد توجه نظام‌های مختلف دادرسی بوده است و بر اساس آن قوانین آیین دادرسی کشورها به کرات دچار تغییر و تحول شده است. در این تغییرات توجه به منافع شخص، مسائل اجتماعی و گاهی تأمین منافع هر دو مدنظر قرار گرفته است. جایگاه مقام تعقیب از قدیم‌الایام، یکی از ارکان اساسی دادرسی کیفری تلقی می‌شده است. بدین لحاظ سیر تحول نقش مقام تعقیب را در ادوار مختلف تاریخی باید از خلال دادرسی‌های کیفری مطالعه و استخراج کرد. آنچه پژوهش حاضر در پی یافتن آن است پاسخ به این پرسش است که با توجه به زمینه‌های تاریخی نظام دادرسی کیفری اتهامی از ابتدا تاکنون، نقش و جایگاه مقامات تعقیب در طی فرآیند دادرسی دچار چه تحولات و تغییراتی گردیده است؟ از سوی دیگر در کشورهای شاخص که در حال حاضر سیستم دادرسی آنها، سیستم اتهامی‌است؛ نقش مقامات تعقیب چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟ و علت آن تفاوت‌ها چیست؟ به منظور پاسخ به پرسش‌های مطرح شده در ابتدا لازم بود تا به طور خاص و دقیق تاریخچه نظام دادرسی اتهامی از ابتدا یعنی از دوران دولت‌های سومر و بابل تا کنون مورد بررسی قرار بگیرد. در همین راستا مبانی و ویژگی‌های این سیستم به طور تخصصی مطالعه گردید. در طول دوران‌های مختلف و بر اساس تحولات سیاسی و اجتماعی گوناگون، دیدگاه حقوقی دولتمردان و لاجرم سیستم‌های کیفری و جایگاه دست‌اندرکاران آن دچار تغییرات و تفاوت‌های بسیاری گردید. مطالعه نقش مقام تعقیب که در دوره‌های مختلف و کشورهای گوناگون به دست شخص خاصی سپرده می‌شد و به همین علت از اصطلاح مقامات تعقیب بهره برده‌ایم، مستلزم بررسی جایگاه سایر ضابطان و نظام‌های کیفری است. همچنین به سبب پرهیز از اطاله بیان، نقش مقامات تعقیب در مرحله تعقیب فرآیند دادرسی کیفری به طور خاص در سیر تحول دو کشور انگلستان و آمریکا مورد بررسی واقع شده است.

نظام دادرسی اتهامی, تعقیب کیفری, نقش مقام تعقیب, دادستان, پلیس