علی اکبر صفری سنجانی - استاد گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا
مونا فرجی - دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه بوعلی سینا
محسن نایل - استادیار گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا
محسن شکل آبادی - دانشیار گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا

این پژوهش با هدف شناخت دگرگونی بخش­های گوناگون کربن آلی در خاک چراگاه­های سوخته و نسوخته انجام شد. جایگاه نمونه‌برداری شده یک بالاپی (توپوسکوئنس) در چراگاهی در دامنه الوند و در نزدیکی روستای حیدره همدان بود که در ماه مهر سال ۹۴ دچار آتش‌سوزی با شدت کم شده بود. نمونه­های خاک از دو بخش سوخته و نسوخته، در دو فصل: پاییز (آذر ۱۳۹۴؛ دو ماه پس از آتش‌سوزی) و بهار (خرداد ۱۳۹۵؛ نه ماه پس از آتش‌سوزی)، از ۳ جایگاه: بالا، پایین و میان تپه، از ۲ جای: زیرسایه­انداز بوته و میان بوته­ها، از دو لایه: ۰ تا ۵ و ۵ تا ۱۰ سانتی­متری و در ۳ تکرار گردآوری شد. از هر جایگاه سوخته و نسوخته نمونه­های لاشبرگ رویه خاک نیز در چهارگوشی به اندازه ۳۰×۳۰ سانتی­متر مربع در ۳ تکرار گردآوری شد. همه کربن آلی، مواد آلی بخش سبک، کربن آلی زیست­توده، کربن آلی محلول در آب سرد و گرم اندازه­گیری شد. داده‌های بدست آمده برای هر ویژگی در لایه رویین و زیرین در هر زمان نمونه‌برداری (بهار و پاییز) به گونه چهار آزمایش جداگانه در چارچوب کرت­های دوبار خرد شده آنالیز آماری شد. برای هر آزمایش جایگاه نمونه‌برداری در طول شیب (بالا، میان و پایین تپه) کرت اصلی، سوختن (سوخته و نسوخته) کرت فرعی و جدایش از گیاه (سایه­انداز و دور از گیاه) کرت فرعی-فرعی بود. تنفس خاک و ریخت­های گوناگون کربن آلی در لایه رویین خاک بیشتر از لایه زیرین و در بخش سایه­انداز بیشتر از بخش دورتر از گیاه بودند. روهمرفته در دو لایه خاک سوخته همه کربن آلی خاک ۴۲%، بخش سبک مواد آلی ۴۱% و کربن زیست‌توده ۵۲% بیشتر از آنها در خاک نسوخته بود. در برابر، کربن آلی محلول در آب سرد ۶۱%، کربن آلی محلول در آب گرم ۵۲% و تنفس پایه خاک ۴۸% در خاک‌های سوخته کمتر از خاک‌های نسوخته بود. اگر چه لاشبرگ در پاییز بر رویه خاک‌های سوخته ۵۰ درسد کمتر از خاک‌های نسوخته بود ولی در بهار در خاک‌های سوخته ۵/۴ برابر و در خاک­های نسوخته ۲ برابر افزایش یافت. این پژوهش نشان داد که آتش­سوزی و سوزاندن پوشش گیاهی با رهاسازی زغال زیستی آنها در چراگاه­ها می­تواند مایه بهبود کربن اندوزی در خاک شود.

بخش‌بندی کربن آلی, تنفس پایه, زغال زیستی, سایه‌انداز گیاه, کربن اندوزی